Versterken van de innovatieve kracht van Nederland door het beschikbaar stellen van financiering voor innovatief en snelgroeiend MKB en voor fundamenteel en toegepast onderzoek en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Dit deel van het beleid is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals omschreven in artikel 2 van deze begroting.
De Minister van Economische Zaken en Klimaat is rijksbreed systeemverantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemingsklimaat.
De Minister van EZK en de bewindslieden van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast en fundamenteel onderzoek.
Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de Minister een financierende en faciliterende rol, samenhangend met de stimulerende, regisserende en faciliterende rollen zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting:
Financieren/faciliteren
– Het mede-financieren van investeringen in R&D en innovatie (zie tevens artikel 2);
– Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven;
– Het mede-financieren van Europese en internationale samenwerking op het gebied van onderzoek en innovatie (zie tevens artikel 2).
Om – aanvullend op de begroting – de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZK-begroting.
Start-ups en mkb-financiering
Het onderdeel start-ups en mkb-financiering van het Toekomstfonds is erop gericht om de beschikbaarheid van risicokapitaal voor startups en snelgroeiende en innovatieve bedrijfsleven in Nederland te vergroten. Een goede toegang tot financiering ondersteunt ondernemingen in hun groeistrategie en daarmee het economische groeivermogen.
Na de evaluaties van de individuele risicokapitaalinstrumenten in 2018 en de uitgebreide analyse van de financieringsmarkt door onderzoeksbureau Dialogic in 2019 heeft EZK in 2020 en 2021 verdere stappen gezet om invulling te geven aan de verschillende aanbevelingen en financieringsknelpunten verder aan te pakken. Zo is in 2021 de regionale module binnen de regeling Vroegefasefinanciering (VFF) opengesteld en zijn de eerste aanvragen gehonoreerd. Verder zijn er binnen de Seed Capital regeling aanpassingen doorgevoerd om te borgen dat de fondsen in een voldoende vroeg stadium blijven investeren en is het voor groepen van meer dan twee business angels nu ook mogelijk gebruik te maken van de Seed Capital Business Angel faciliteit. Specifiek is er een tender georganiseerd gericht op het thema «deeptech», waarmee het investeren in jonge deeptech technostarters een stevig impuls moet krijgen.38 Daarnaast is in 2021 het landsdekkend ROM-stelsel compleet gemaakt met de oprichting van de ROM InWest B.V. in Noord-Holland.
Het jaar 2021 stond opnieuw in het teken van de Coronasteunmaatregelen waarvan onder andere ook start-ups en het snelgroeiende en innovatieve bedrijfsleven gebruik konden maken (zie ook artikel 2). Met de Corona Overbruggingslening (COL) die tot 30 juni 2021 werd uitgevoerd door de ROM’s kon het bedrijfsleven geholpen worden om tijdelijke liquiditeitsproblemen door de Covid-19 crisis te mitigeren. Daarnaast zijn de ROM’s in 2021 versterkt met € 150 mln door de Staat en € 150 mln door de regionale overheden om de solvabiliteitspositie van de getroffen bedrijven te kunnen verbeteren. Tot slot is met het Dutch Future Fund (DFF) en het Dutch Alternative Credit Instrument (DACI) de toegang tot financiering van het innovatieve mkb in 2021 verder verbeterd.
Investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek
De regelingen in het kader van investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gericht op ondersteuning van kennisproductie, -verspreiding en -toepassing. In 2021 is de tweede tender van de Thematische Technology Transferregeling (TTT-regeling) formeel afgerond met de toekenning van € 8 mln aan ieder van de drie winnende consortia. Het gaat om drie samenwerkingsverbanden tussen kennisinstellingen en een (durf)investeerder op de thema’s kunstmatige intelligentie (AI), medische technologie en watertechnologie. Zij ontplooien activiteiten om de gezamenlijke kennis van de betrokken kennisinstellingen op deze thema’s te vertalen naar innovatieve producten en diensten (valoriseren) en te investeren in kennisstarters die zich op de ontwikkeling hiervan richten.
Realisatie | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2021 | 2021 | |
Verplichtingen | 198.306 | 117.494 | 132.206 | 510.706 | 389.876 | 250.348 | 139.528 |
Uitgaven | 130.371 | 124.189 | 124.308 | 440.276 | 328.336 | 265.316 | 63.020 |
Subsidies | 224 | 1.860 | 1.050 | 2.791 | 2.905 | 4.264 | ‒ 1.359 |
Smart Industry | 168 | 324 | 254 | 172 | 120 | 183 | ‒ 63 |
Haalbaaarheidsstudies STW | 56 | 1.536 | 796 | 796 | 796 | 800 | ‒ 4 |
Thematische Technology Transfer | 1.823 | 1.989 | 3.281 | ‒ 1.292 | |||
Leningen | 122.593 | 114.442 | 114.532 | 429.134 | 316.250 | 247.144 | 69.106 |
Startups / MKB financiering | |||||||
Volledig revolverend | |||||||
Fund to Fund | 13.500 | 28.500 | 28.000 | 16.500 | 7.000 | 31.592 | ‒ 24.592 |
ROM's | 15.001 | 8.835 | 317.197 | 207.162 | 85.000 | 122.162 | |
Co-investment venture capital instrument / EIF | 10.000 | 5.000 | 0 | 0 | |||
Smart Industry | 337 | 0 | 0 | ||||
Deels revolverend | |||||||
Innovatiekrediet | 44.802 | 41.208 | 40.954 | 50.838 | 53.334 | 48.682 | 4.652 |
Risicokapitaal Seed Capital | 18.461 | 21.535 | 27.617 | 26.916 | 34.916 | 33.620 | 1.296 |
Vroegefasefinanciering / informal investors | 11.676 | 10.303 | 10.736 | 12.657 | 6.855 | 21.260 | ‒ 14.405 |
Startups / MKB | 4.995 | ‒ 4.995 | |||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | |||||||
Met vermogensbehoud | |||||||
Fundamenteel en toegepast onderzoek | 8.816 | 2.802 | 1.732 | 497 | 2.514 | 10.952 | ‒ 8.438 |
Onco research | 615 | 2.323 | 1.016 | 3.031 | ‒ 2.015 | ||
Smart Industry | 644 | 493 | 333 | 231 | 239 | ‒ 8 | |
Thematische Technology Transfer | 1.873 | 3.222 | 7.773 | ‒ 4.551 | |||
Bijdrage aan agentschappen | 7.554 | 7.887 | 8.724 | 8.351 | 9.181 | 13.908 | ‒ 4.727 |
Bijdrage RVO.nl | 7.554 | 7.887 | 8.724 | 8.351 | 9.181 | 13.908 | ‒ 4.727 |
Ontvangsten | 52.632 | 31.440 | 33.448 | 60.150 | 82.025 | 44.000 | 38.025 |
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen | 10.500 | 5.835 | 26.756 | 20.889 | 0 | 20.889 | |
Fund to Fund | 0 | 17.900 | ‒ 17.900 | ||||
DVI II | 0 | 800 | ‒ 800 | ||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | 2.840 | 1.846 | 5.981 | 1.183 | 980 | 0 | 980 |
Co-investment venture capital instrument / EIF | 15.000 | 0 | 0 | ||||
Innovatiekrediet | 26.812 | 10.639 | 10.585 | 8.452 | 28.021 | 15.000 | 13.021 |
Seed Capital | 12.413 | 13.028 | 14.156 | 7.542 | 30.362 | 10.300 | 20.062 |
Vroege fase financiering | 67 | 92 | 2.725 | 1.217 | 1.530 | 0 | 1.530 |
Thematische Technology Transfer | 243 | 0 | 243 | ||||
NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, de zesde tot en met de negende incidentele suppletoire begrotingen en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB's die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.
Realisatie | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2021 | 2021 | |
Verplichtingen | 198.306 | 117.494 | 132.206 | 510.706 | 389.876 | 250.348 | 139.528 |
waarvan garantieverplichtingen | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
waarvan overige verplichtingen | 198.306 | 117.494 | 132.206 | 510.706 | 389.876 | 250.348 | 139.528 |
NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, de zesde tot en met de negende incidentele suppletoire begrotingen en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB's die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.
Verplichtingen
De verplichtingenrealisatie was € 139,5 mln hoger dan de raming. De belangrijkste oorzaak hiervoor zijn de extra kapitaalverstrekkingen aan de Regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) in het licht van Coronasteun. Dit verplichtingenbudget is bij de 1e en 2e suppletoire begrotingen aan artikel 3 toegevoegd. Uiteindelijk is € 116,8 mln hiervan gerealiseerd. Daarnaast is er middels een incidentele suppletoire begroting (ISB) € 50 mln verplichtingenbudget aan artikel 3 toegevoegd voor het Fonds Alternatieve Financiering. Dit betreft een nieuwe regeling. Daar tegenover zijn er voor het innovatiekrediet € 23,7 mln minder verplichtingen aangegaan dan begroot. Dit is veroorzaakt door een tegenvaller in de ontvangsten op de klinische ontwikkelingsprojecten ter hoogte van € 10 mln uit 2020, waarvoor in 2021 gecompenseerd moest worden.
Uitgaven
Leningen
Fund of fund (Dutch Venture Initiative (DVI))
De omvang en het moment van de uitgaven in het kader van het Dutch Venture Initiative worden bepaald door de investeringen en terugontvangsten van de fondsen bij hun portfolio-bedrijven. Deze investeringen en ontvangsten fluctueren in aantal en omvang. Vooraf zijn deze fluctuaties niet precies te ramen. Er is in 2021 voor een bedrag van € 24,5 mln minder utgefinancierd in het kader van DVI en DVI II.
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen
Het verschil tussen begroting en realisatie bij de ROM's komt uit de volgende posten: Er is in 2021 ca. € 33 mln aan Coronaoverbruggingsleningen uitbetaald aan de ROM's. Daarnaast is er ca. € 75 mln extra aan kapitaal verstrekt aan de ROM's in het kader van Coronasteunmaatregelen. Ook is er € 5 mln extra uitbetaald aan het Investeringsfonds Zeeland in het kader van het compensatieprogramma Wind in de Zeilen. Tot slot is er € 10 mln verstrekt aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) in het kader van de lening aan Smart Photonics.
Vroegefasefinanciering / informal investors
De regeling Vroegefasefinanciering biedt financiering in de vorm van een geldlening voor innovatieve bedrijven in een vroege ontwikkelingsfase. De omvang en het moment van de uitgaven in het kader van Vroege Fase Financiering worden bepaald door het uitvragen van betalingen van de leningen. Deze uitvragen fluctueren in aantal en omvang. Vooraf zijn deze fluctuaties niet precies te ramen. Er is in 2021 € 14,4 mln minder uitgefinancierd dan begroot.
Fundamenteel en toegepast onderzoek
Voor het fundamenteel en toegepast onderzoek zijn er € 8,4 mln minder kasuitgaven verricht dan geraamd. Voornaamste oorzaak hiervoor is het terugtrekken van een project binnen het Toekomstfondskrediet Onderzoeksfaciliteiten ter waarde van € 4,1 mln. Daarnaast wordt de buffer van het Toekomstfonds ook op deze post verantwoord. Deze bedroeg € 2,5 mln en wordt pas in 2022 ingezet.
2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | Bron | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Innovatiekrediet | RVO | ||||||||
Aantal bedrijven dat Innovatiekrediet gebruikt | 40 | 33 | 32 | 29 | 31 | 29 | 27 | 19 | |
Omvang private R&D-uitgaven ondersteund met een Innovatiekrediet (x € 1 mln) | 123 | 119 | 136 | 159 | 173 | 139 | 167 | 97 | |
Seed Capital en Fund of funds1 | RVO.nl/EIF | ||||||||
Aantal participaties via SEED (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels) | 32 | 50 | 81 | 95 | 125 | 146 | 106 | 90 | |
Omvang gestimuleerd risicokapitaal voor innovatieve bedrijven door SEED (x € 1 mln) (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels) | 257 | 553 | 744 | 182 | 1.606 | 351 | 440 | 69 | |
Vroegefasefinanciering2 | RVO.nl/NWO-TTW | ||||||||
Aantal ondernemers dat Vroege Fase Financiering gebruikt | 40 | 37 | 41 | 40 | 33 | 42 | 43 | ||
Thematische Technology Transfer (TTT) regeling | RVO | ||||||||
Het aantal nieuwe (initiële) participaties in het afgelopen kalenderjaar van TTT-fondsen | 123 | 3 | |||||||
Aantal startende bedrijven ten gevolgen van de valorisatieactiviteiten door een TTT-samenwerkingsverband | 6 | n.n.b. |
Cijfers 2021 o.b.v. voorlopige cijfers. Naar verwachting worden aan het eind van het eerste kwartaal van 2022 de cijfers definitief. De omvang gesimuleerd risicokapitaal is significant gedaald doordat geen aanvullende middelen naar de fondsen Dutch Venture Initiative (DVI) en DVI-II zijn gegaan. Met de reeds beschikbare middelen zijn deze fondsen actief met investeren zoals terug te zien in het aantal participaties.
Ontvangsten
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen
De hogere ontvangsten van € 20,9 mln betreffen terugbetalingen van de Corona Overbruggingsleningen (COL). Hier was in 2021 nog geen geld voor geraamd omdat niet duidelijk was wanneer de terugbetalingen van de lening zouden beginnen. Het bedrag betreft eerder dan verwachte terugbetalingen van de COL.
Fund to Fund
Voor het Dutch Venture Initiative (DVI) is € 17,9 mln minder ontvangen dan geraamd. De omvang en het moment van de uitgaven en ontvangsten in het kader van het DVI worden bepaald door de investeringen en ontvangsten van de fondsen bij hun portfolio-bedrijven. Deze investeringen en ontvangsten fluctueren in aantal en omvang. Vooraf zijn deze fluctuaties niet precies te ramen, waardoor de realisatie sterk kan afwijken van de raming.
Innovatiekredieten
Er waren € 13 mln meer ontvangsten dan begroot voor het Innovatiekrediet. Dit is veroorzaakt doordat er een aantal grote technische projecten eerder dan verwacht zijn terugbetaald. Dit betekent dat komende jaren de ontvangsten lager zijn dan oorspronkelijk geraamd. De terugbetalingen van klinische ontwikkelingsprojecten bleven achter. Dit hangt, net zoals in 2020, samen met de Coronacrisis.
Seed-regeling
Er is € 20 mln meer ontvangen dan verwacht bij de Seed-regeling. De omvang en het moment van de ontvangsten in het kader van de Seed-regeling worden bepaald door de investeringen en ontvangsten van de verschillende Seed-fondsen. Deze investeringen en ontvangsten fluctueren in aantal en omvang, bijvoorbeeld als er enkele grote exits binnen een jaar plaatsvinden. Vooraf zijn deze fluctuaties niet precies te ramen, waardoor realisatie kan afwijken van de begroting.