De Kiesraad fungeert als centraal stembureau voor de verkiezingen van de Tweede Kamer, de Eerste Kamer en het Europese Parlement. De Kiesraad registreert partijaanduidingen, nummert kandidatenlijsten en stelt de officiële verkiezingsuitslagen voor deze verkiezingen vast. Daarnaast is de Kiesraad het adviesorgaan voor het kabinet en parlement op het terrein van het kiesrecht en de organisatie en uitvoering van verkiezingen. Verder verschaft de Kiesraad informatie aan gemeenten, provincies, politieke partijen, burgers en media over kiesrecht en verkiezingen.

De Kiesraad treedt het gehele jaar door op als kennis- en informatiepunt over kiesrecht en verkiezingen voor gemeenten, provinciale griffies, griffies, politieke partijen, kiezers en media. Voorts adviseert de Kiesraad de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State over kiesrechtelijke geschillen waarbij de Kiesraad niet zelf partij is.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het beheer van de begroting van de Overige Hoge Colleges van Staat, de Kabinetten van de Gouverneurs en de Kiesraad. De colleges voeren zelf het beheer over hun begroting of hun begrotingsdeel. Over de inhoud van dit beheer zijn in artikel 4.4 lid 4 van de Comptabiliteitswet 2016 afspraken vastgelegd (de zogenoemde beheerafspraken) tussen de minister en de colleges, waarin recht gedaan wordt aan hun staatsrechtelijke positie.

Adviezen

De Kiesraad bracht in 2022 elf adviezen uit. Een aantal adviezen had te maken met de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen die inwerking treedt vanaf 1 januari 2023. Hiervoor moest nadere regelgeving worden vastgesteld. Ook vanwege de invoering van het nieuwe stembiljet voor kiezers buiten Nederland en het kiescollege niet-ingezetenen was lagere regelgeving nodig en adviseerde de Kiesraad hierover. Tot slot adviseerde de Kiesraad over de verbetering van de kandidaatstellingsprocedure, het treffen van gezondheidsmaatregelen bij verkiezingen en het verloop van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022.

Aanduidingen

In 2022 registreerde de Kiesraad zes aanduidingen in het register voor de Tweede Kamerverkiezingen. Bij één van deze aanduidingen werd ook een logo geregistreerd. Daarnaast werd bij een reeds geregistreerde aanduiding een logo geregistreerd. In het register voor de verkiezingen van het Europees Parlement en in het register voor de Eerste Kamerverkiezingen werden geen aanduidingen geregistreerd en zijn uit de registers geen aanduidingen geschrapt.

Benoemingen

De Kiesraad benoemt nieuwe leden in (tijdelijke) vacatures in de Eerste Kamer en Tweede Kamer en in vacatures (Nederlandse leden) in het Europees Parlement. In 2022 werden 26 Tweede Kamerleden benoemd, waarvan 15 in tussentijdse vacatures en 11 in tijdelijke vacatures wegens ziekte of zwangerschap. Het aantal benoemingen in de Tweede Kamer is opvallend hoger dan in de jaren daarvoor. Dit is deels te verklaren door de formatie van het nieuwe kabinet in januari 2022. Diverse Kamerleden werden minister of staatssecretaris waardoor hun Kamerlidmaatschap op hield en nieuwe leden werden benoemd. Dit leidde tot acht tussentijdse benoemingen en één tijdelijke benoeming. Daarnaast nam, net als in het voorgaande jaar, het aantal tijdelijke vacatures toe.

In de Eerste Kamer vonden vijf benoemingen plaats. Dit waren allemaal tussentijdse vacatures. Van deze vacatures ontstonden er twee naar aanleiding van de formatie in januari 2022.

In het Europees Parlement benoemde de Kiesraad één lid in een tussentijdse vacature. Ook deze vacature ontstond door de formatie.

Aantal tussentijdse en tijdelijke benoemingen

Rechtszaken

In 2022 werd twee keer beroep ingesteld tegen de Kiesraad in zijn functie als centraal stembureau. In deze rechtszaken trad de Raad als verweerder op. Daarnaast was de Kiesraad als extern deskundige betrokken bij 15 andere rechtszaken. Hierbij verstrekte de Raad inlichtingen op verzoek van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Informatiepunt

In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 werd van 1 november 2021 tot en met 15 april 2022 het Informatiepunt Verkiezingen ingesteld. Het Informatiepunt behandelde 4.711 vragen, waarvan de meeste werden gesteld door gemeenten (3.330 vragen), gevolgd door burgers (734 vragen) en politieke partijen (562 vragen). Eind 2022 ging een nieuw Informatiepunt van start, met het oog op de verkiezingen in maart 2023.

Wet open overheid (Woo)

Op 1 mei 2022 is de Wet open overheid (Woo) in werking getreden. Deze wet regelt het recht op informatie over wat de overheid, inclusief de Kiesraad, doet. De Kiesraad heeft in 2022 1 Woo-verzoek ontvangen. De informatie waar in het verzoek om werd verzocht, was reeds openbaar toegankelijke informatie. De verzoeker is op de vindplaats van de betreffende informatie gewezen.

Burgerforum Kiesstelsel

De regering heeft ter invulling van een van de aanbevelingen van het advies van de Staatscommissie parlementair stelstel (de commissie-Remkes) een wetsvoorstel in procedure gebracht tot wijziging van het kiesstelsel (Kamerstukken II 2020/21, 34430, nr. 18). De minister heeft mede naar aanleiding van een kritisch advies van de Raad van State in juli 2022 aangekondigd eerst aan de slag te gaan met onderzoek, een verbeterde onderbouwing en een wijziging in het wetsvoorstel (Brief met kenmerk 2022-0000352737). Het wetsvoorstel is nog niet bij de Kamer ingediend en heeft om die reden nog niet tot activiteiten van de Kiesraad geleid.

OSV

Bij de verkiezingen maken politieke partijen, gemeenten en hoofdstembureaus en centrale stembureaus gebruik van Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV 2022) voor de kandidaatstelling en de berekening van de uitslag.

In 2022 is de doorontwikkeling van OSV2020 afgerond waardoor het geschikt is voor alle verkiezingstypes en is OSV2020 succesvol ingezet bij de gemeenteraadsverkiezingen en de gemeentelijke herindelingsverkiezingen.

De Kiesraad heeft in samenwerking met de VNG, en in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, controleprotocollen opgesteld. De gemeenten hebben door middel van een steekproef handmatig gecontroleerd of de met OSV2020 gegenereerde totalen en de zetelverdeling op lijstniveau correct zijn verlopen. In geen van de controles werd een verschil geconstateerd in de controletelling of de controle van de zetelverdeling. Op grond van de bevindingen kon worden vastgesteld dat de door OSV2020 gegenereerde totalen correct waren.

Per 1 januari 2023 wordt de procedure voor vaststelling verkiezingsuitslagen aangepast (Stb. 2022, 292) en worden gemeenten en centraal stembureaus beter in staat gesteld om fouten in het tel- en optelproces te voorkomen, te onderzoeken en te herstellen. In voorbereiding op het nieuwe stelsel heeft de Kiesraad zich in 2022 gericht op de daarvoor noodzakelijke aanpassing van OSV2020 en de ontwikkeling van de controleprotocollen die gebruikt moeten gaan worden.

De Kiesraad in transitie naar verkiezingsautoriteit

Ter bevordering van de kwaliteit van het verkiezingsproces zal de rol van de Kiesraad worden verzwaard en krijgt de Kiesraad een aantal nieuwe taken. De wetgeving die de grondslag vormt van deze nieuwe taken omvat twee wetsvoorstellen, het Wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen, dit wetsvoorstel is in juni 2022 bij de Kamer ingediend (Kamerstukken II 2022/23, 36150) en het Wetsvoorstel kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces, deze is eind 2022 in consultatie gegaan.

Het Wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen omvat aanvullende wettelijke taken als beheerder van de programmatuur die wordt gebruikt ter ondersteuning van het proces van kandidaatstelling en vaststelling van de uitslag. Het Wetsvoorstel kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces omvat het ondersteunen van de organisatie van verkiezingen, het waarnemen en indien nodig bijsturen tijdens verkiezingen en het beoordelen van het verloop van de verkiezing.

Het invullen van deze nieuwe taken heeft invloed op de organisatie van de Kiesraad, er vindt uitbreiding van de capaciteit plaats, de verschillende werkzaamheden worden in beeld gebracht en is er een intern professionaliseringstraject gestart. Eind 2022 is een team Regie en Kwaliteit verkiezingen ingericht om de toekomstige nieuwe kwaliteitsbevorderende taken vorm te geven.

DHV

Samenhangend met het wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen werkt de Kiesraad aan de ontwikkeling van een nieuw Digitaal Hulpmiddel Verkiezingsuitslagen (DHV).

In 2021 is de aanbesteding daarvan gestart (Kamerstukken II 2018/2019, 35 165, nr. 1) en heeft begin mei 2022 de gunning plaats gevonden. DHV zal de huidige software OSV2020 opvolgen. Uitgangspunt bij deze nieuwe software is dat de software wordt gehost in een centrale omgeving via een besloten netwerk. Hierdoor kan de Kiesraad het gebruik van het programma monitoren en tijdig maatregelen nemen in het geval er onregelmatigheden worden geconstateerd.

Verplichtingen

Door de aanbesteding van DHV is de Kiesraad een vijfjarige verplichting aangegaan van € 17,2 mln., hiervoor is verplichtingenbudget naar voren gehaald.

Uitgaven

Kiesraad

De oorspronkelijke begroting van de Kiesraad bedroeg in 2022 € 6,1 mln. Hieraan werd bij gelegenheid van de 1e suppletoire begroting € 5,5 mln. toegevoegd. In totaal is € 3,4 mln. toegevoegd voor het begeleiden van de implementatie van het Digitaal Hulpmiddel Verkiezingen (DHV) en het ondersteunen van de huidige verkiezingssoftware, zodat dit functioneel blijft totdat het DHV volledig is geïmplementeerd. Daarnaast is € 1,5 mln. overgeboekt vanaf de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BKZ) voor de personele ondersteuning van de transitie van de Kiesraad naar verkiezingsautoriteit en de daarmee samenhangende (voorbereiding op) uitvoering van enkele nieuwe taken van de Kiesraad. Voor de verkiezingsagenda is € 0,5 mln. toegekend en voor het programma Open op Orde is € 0,1 mln. toegekend.

Bij gelegenheid van de 2e suppletoire begroting werd in totaal € 4,6 mln. toegevoegd en € 1,9 mln. in mindering gebracht, per saldo een toevoeging van € 2,7 mln.

Voor de ontwikkel- en implementatiekosten van DHV is € 4,4 mln. van de begrote gelden voor DHV naar voren gehaald en zijn middelen ter hoogte van € 0,2 mln. voor Loon- en Prijsontwikkeling toegekend.

De € 1,9 mln. in mindering gebrachte gelden betreft een verwachte onderuitputting als gevolg van een verlate instroom van vast en tijdelijk personeel (€ 1,2 mln.) en een correctie van € 0,7 mln. op de naar voren gehaalde gelden voor DHV. De uitgaven voor het onderhoud van de toekomstige software vindt na oplevering plaats. In tegenstelling tot de onderbouwing bij de tweede suppletoire begroting leidde de verlate instroom niet tot een vertraging in de oplevering van DHV.

Van het uiteindelijke budget, totaal € 14,3 mln., is € 13,2 mln. uitgegeven. Het verlaat instromen van vast en tijdelijk personeel heeft zich doorgezet tot het einde van het jaar en heeft grotendeels geleid tot de onderuitputting.