Op dit artikel worden de producten op het gebied van Spoorwegen verantwoord. Het productartikel Spoorwegen is gerelateerd aan de beleidsdoelstellingen en beleidsinstrumenten zoals beschreven in de begroting Hoofdstuk XII over 2024 bij beleidsartikel 16 Openbaar Vervoer en Spoor.

13.02 Exploitatie, Onderhoud en Vernieuwing

Motivering

Op grond van richtlijn nr. 91/440/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschap van 29 juli 1991 wordt de taakorganisatie ProRail via de beheerconcessie belast met het beheer en onderhoud van de landelijke spoorweginfrastructuur. De subsidie die aan ProRail wordt verleend voor instandhouding van de landelijke spoorweginfrastructuur wordt jaarlijks vastgesteld met een beschikking overeenkomstig het bepaalde in de Wet Mobiliteitsfonds en de Subsidieregeling taakuitoefening beheerders van de HSWI. De subsidie wordt door ProRail aangewend voor het in goede gebruikstoestand houden van de landelijke spoorweginfrastructuur.

In 2024 is het basiskwaliteitsniveau spoor gedefinieerd. De Kamer is hierover in maart 2024 (Kamerstukken II, 29 984, nr. 1184) en in juni 2024 (Kamerstukken II, 29 984, nr. 1202) geïnformeerd. In november 2024 is de dekking ingevuld en is het BKN spoor definitief vastgesteld (Kamerstukken II, 29 984 nr. 1213). Het basiskwaliteitsniveau is een stabiel, langjarig en robuust instandhoudingsniveau van de Nederlandse spoorinfrastructuur vanaf 2026, dat haalbaar en maakbaar is en waarbij een constructief veilig en betrouwbaar spoornetwerk onverminderd wordt geborgd.

De aansturing van ProRail vindt door het ministerie van IenW plaats door een gecombineerde prestatiesturing op basis van de beheerconcessie en een financiële sturing via de subsidieverlening voor de instandhouding van het spoor. Indien er een aanleiding is kan er gedeeltelijk worden overgegaan op input sturing door middel van (verbeter)programma’s onder de concessie.

In bijlage 2 ‘Instandhouding’ van dit jaarverslag wordt ingegaan op de werking van de instandhouding van de netwerken die onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vallen.

Subsidie voor exploitatie, onderhoud en vernieuwing

In tabel 24 zijn de mutaties tussen begroting en realisatie opgenomen. In bijlage 1 van dit jaarverslag is nadere informatie opgenomen over het verloop van de budgetten gedurende het jaar 2024.

Uitgesteld en achterstallig onderhoud

Naar aanleiding van een toezegging aan het lid Koerhuis (VVD) in het WGO Jaarverslagen IenW van 15 juni 2023 is bij de MIRT-brief van november 2023 (Kamerstuk 31 0305 nr. 388) het PwC-onderzoek naar de validatie van de instandhoudingskosten voor het spoor meegestuurd.

Als wijze van de aansturing van ProRail wordt om de 4 jaar door een extern bureau de validatie uitgevoerd. De laatste validatie is in 2023 door PwC uitgevoerd. Hierin is ook aandacht besteed aan het ontwikkelen van het uitgesteld onderhoud. PwC merkte op basis van een lichte toename van enkele specifieke verstoringen dat deze mogelijk een indicatie kunnen zijn van het mogelijk oplopen van het achterstallig onderhoud en beval een monitoring aan. Conform de aanbeveling wordt de toestand van het areaal steeds gemonitord via de rapportage ‘Staat van de Infrastructuur’.  

In de rapportage Staat van de infrastructuur 2023 concludeert ProRail dat de technische staat van de infrastructuur over 2023, net als in 2022 en 2021, ruim voldoende is (Kamerstuk 36600-A, nr. 19). Dankzij de huidige onderhouds- en vervangingsregimes blijft de infrastructuur op een stabiel niveau.

Om de kwaliteit en aantoonbaarheid van de infrastructuur te verbeteren, heeft ProRail diverse programma’s opgezet, zoals het programma Baanlichamen en Aantoonbaar Veilige Berijdbaarheid. ProRail heeft gezamenlijk met IenW onder de concessie het verbeterprogramma Zee-Zevenaar opgezet. Deze richt zich specifiek op het spoorgoederencorridor tussen de Rotterdamse haven en de Duitse grens.

13.03 Ontwikkeling Spoor

Motivering

13.03.01 Realisatieprogramma personenvervoer spoor

Toelichting

Algemeen

13.03.02 Realisatieprogramma goederenvervoer spoor

Toelichting

• 1. Programma emplacementen op orde: De lagere kasrealisatie ter hoogte van € 44 miljoen wordt verklaard doordat de scope ‘Eenmalig spoelen op de Rotterdamse Havenemplacementen’ wordt uitgevoerd binnen het EOV-programma en hierdoor ook de hiermee samenhangende uitgaven binnen dit programma worden gerealiseerd en verantwoord. Daarnaast was het toegevoegde bedrag in de begroting ter hoogte van € 50 miljoen op basis van beschikbaarheid van de middelen en nog niet gebaseerd op de uitgavenplanning van concrete projecten. De scope ‘Eenmalig spoelen op de Rotterdamse Havenemplacementen’ wordt uitgevoerd binnen het EOV-programma. Om die reden is € 21,8 miljoen projectbudget overgeboekt naar dit programma (MF 13.02). De toegevoegde loon- en prijsbijstelling 2024 bedraagt € 2,4 miljoen.

• 2. Spooraansluiting 2e Maasvlakte achterlandverbinding: De lagere realisatie ter hoogte van € 8 miljoen wordt veroorzaakt doordat de mijlpalen in de planuitwerkingsfase verschuiven in verband met extra doorlooptijd als gevolg van gewijzigde regelgeving en extra ontwerpwerkzaamheden. Hierdoor verschuiven de hieraan gekoppelde betalingstermijnen van 2024 naar 2025.

• 3. Nazorg gereedgekomen projecten: Het projectbudget is verhoogd met € 1 miljoen voor de nazorgwerkzaamheden van het project Emplacementen op Orde Realisatie upgrade emplacementsvoorzieningen. Daarnaast bleek het mogelijk om op basis van een inventarisatie van de nog uit te voeren activiteiten en de nog actuele risico’s € 6,8 miljoen over te hevelen naar de generieke investeringsruimte (MF 11.04).

13.03.03 Optimalisering gebruik spoor

Motivering

Op dit artikelonderdeel worden uitgaven gedaan die de optimalisering van het gebruik van Infrastructuur op de weg bevorderen. Dit zijn maatregelen die door ProRail worden uitgevoerd. Voorbeelden hierbij zijn betere aansluiting tussen fiets en openbaar vervoer (fietsstallingen).

Producten

13.03.04 Planuitwerking personenvervoer spoor

Toelichting

• 1. Grensoverschrijdend Spoorvervoer: Het voornemen was om de Specifieke Uitkering (SPUK) aan Drenthe (Coevorden-Bad Bentheim) uiterlijk eind 2024 jaar af te ronden. Aangezien er nog een aantal openstaande punten moeten worden opgelost (o.a. op juridisch vlak) verschuift de SPUK en de hiermee samenhangende uitgave ter hoogte van € 13,7 miljoen naar 2025.

  De scope benodigd voor maatregelen bij het emplacement Eindhoven-Eindhoven Oost is onderdeel van het binnen dit programma opgenomen deelproject Eindhoven-Düsseldorf. In verband met de raakvlakken met PHS en om de productstap Breda-Eindhoven tijdig mogelijk te maken is deze scope en het bijbehorende projectbudget van € 17 miljoen overgeheveld naar PHS. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling 2024 bedraagt € 5,3 miljoen.

• 2. Kleine projecten personenvervoer: De lagere kasrealisatie ter hoogte van € 18 miljoen in 2024 wordt veroorzaakt doordat de aanbesteding voor de eerste vier treinen op waterstof is gestopt, waardoor de voor 2024 gereserveerde € 5 miljoen voor de waterstoftankinstallatie nog niet benodigd is. Daarnaast is de uitgavenplanning voor zowel het project Aanvullende treindetectiemaatregelen bij overwegen als het project Vernieuwing Station A'dam Lelylaan geactualiseerd met lagere uitgaven tot gevolg.

  Het projectbudget is met € 26 miljoen gestegen. De reservering in 2024 voor werkzaamheden rond klimaatadaptatie worden uitgevoerd binnen het programma EOV (MF 13.02). Deze hiervoor in 2024 gereserveerde middelen ter hoogte van € 2,3 miljoen zijn derhalve overgeboekt naar dit programma. De reservering voor Amsterdam Cuypershal ter hoogte van € 6,4 miljoen bleek niet nodig en is toegevoegd aan de generieke investeringsruimte. Daarnaast is € 15,6 miljoen toegevoegd vanuit het programma Vergroenen Reisgedrag ten behoeve van de aanschaf van waterstoftreinen en € 16 miljoen vanuit MF artikel 14.03.05 voor de uitvoering van Stationsprojecten Almere. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling 2024 bedraagt € 2,8 miljoen.

• 3. Stadionpark Rotterdam: In verband met de faseovergang is het voor dit project gereserveerde budget van € 139 miljoen op MF 11 overgeboekt naar MF 13.

• 4. Verduurzaming Dieselspoorlijnen: Vanuit Klimaattransitiefonds is € 98 miljoen toegevoegd voor verduurzaming dieselspoorlijnen Zutphen-Oldenzaal, Almelo-Mariënberg. De maatregelen kunnen leiden tot een reductie van CO2- en stikstofuitstoot en voorkomen dat nieuwe diesellocomotieven worden aangeschaft.

• 5. Multimodale knoop Schiphol: Het aanbestedingsproces voor het deelproject «Stijg- en daalpunten trein & bus» heeft meer tijd in beslag genomen dan eerder gepland en daarnaast is de scope van het deelproject «Toegangspoortjes Schiphol Plaza» uit het project gehaald. Door genoemde oorzaken is de realisatie 2024 € 6 miljoen lager dan eerder geprognosticeerd. Het projectbudget van het Rijk is verhoogd met € 6,6 miljoen vanwege een bijdrage van de

  Vervoerregio Amsterdam (VRA) voor het deelproject Stijg- en daalpunten trein/bus. Na oplevering wordt de eindafrekening opgemaakt en de definitieve bijdrage vastgesteld. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling 2024 bedraagt € 3,5 miljoen.

• 6. Amsterdam Zuid 3e perron: In verband met de faseovergang is het resterende budget van € 403 miljoen overgeboekt van MF 11 naar MF 13.

• 7. Meppel: Spoor- en perroncapaciteit: Via amendement Grinwis c.s. (TK 36410-A nr. 43) is aanvullend € 40 miljoen beschikbaar gesteld om de volledige aanpak van het spoorknooppunt bij Meppel te realiseren. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling 2024 bedraagt € 2 miljoen.

Planuitwerkingsprogramma Goederenvervoer (13.03.05)

13.04 Geïntegreerde contractvormen/PPS

Motivering

De Staat betaalt voor de beschikbaarheid van de HSL-infrastructuur, zoals deze door het consortium Infraspeed is ontworpen, gebouwd (enkel de bovenbouw) en wordt onderhouden (onder- en bovenbouw), conform de contractuele overeenkomst tussen beide partijen. Het contractbeheer wordt uitgevoerd door ProRail, onder regie van IenW.

Producten

Toelichting

• 1. De hogere uitgave van € 23 miljoen heeft onder andere betrekking op het betalen van verschillende naheffingsaanslagen BTW over de afgelopen jaren (€ 17,1 miljoen). Daarnaast wordt € 16,8 miljoen van latere jaren naar voren geschoven. Dit komt onder andere doordat de jaarlijkse indexering is opgelopen en hiermee is er een tekort ontstaan op het budget. Ook zijn er extra kosten voor spoorstaafschade op de HSL, doordat de TRAXX later uitfaseert dan eerder verwacht.

  Daarnaast wordt met betrekking tot Infraspeed/HSL-Zuid € 11,5 miljoen over 2024 terugbetaald aan IenW. Reden hiervoor is dat bij het vaststellen van het HSL-Zuid budget onvoldoende rekening is gehouden met het betaalritme. Verder heeft een aantal projecten vertraging opgelopen en schuiven werkzaamheden door naar het volgende jaar. Daarmee is de betaling ook verschoven naar het volgende jaar.

13.09 Ontvangsten

Motivering

Op dit artikelonderdeel worden de bijdragen van derde partijen voor spooruitgaven verantwoord. De gebruiksvergoeding die vervoerders aan ProRail betalen is in mindering gebracht op de subsidie die aan ProRail wordt betaald voor exploitatie, onderhoud en vernieuwing (artikelonderdeel 13.02).

Producten

Toelichting

• 1. De lagere realisatie hangt met name samen met voorlopige verrekening met de NS ten behoeve van de ombouw treinen ERTMS (- € 35 miljoen) en het achteraf vaststellen van de vergoeding voor de HRN concessie (- € 29 miljoen).

• 2. Deze hogere realisatie is het gevolg van de afrekening van de voorschotten ProRail H2-2023 (€ 39 miljoen). Daarnaast is er voor € 3 miljoen ontvangen wegens aan NS en ProRail opgelegde boetes.