Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Met de onderstaande verrichte inspanningen in 2024 is verder gewerkt aan een doeltreffender en doelmatiger rechtsbestel.

Versterking toegang tot het recht

De toegang tot het recht wordt langs drie pijlers versterkt: versterken Juridisch Loket, Toegang tot het recht en Versterken Rechtspraak. In 2024 is besloten tot de toekenning van extra financiële middelen voor versterking langs deze drie pijlers.

In 2024 heeft ook nadere besluitvorming plaatsgevonden omtrent de verdeling van middelen versterking toegang tot het recht uit de brief van 27 juni 2023. Op basis hiervan is er vanaf 2025 structureel extra subsidie voor de Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (€ 100.000) en de rechtswinkels (€ 400.000), en wordt er € 250.000 ingezet voor de aanpak versterking toegang tot het recht.

Met partijen is gestart met de ontwikkeling van een visie op de versterking van de toegang tot het recht en is naar aanleiding hiervan een kort visiedocument gedeeld met beide Kamers. Daarnaast is in 2024, met financiering van de Europese Unie, een Europees meerlandenproject voorbereid en van start gegaan waarin Nederland (JenV) – samen met Ierland, Italië en Malta – ondersteund wordt in de versterking van de toegang tot het recht en met name de mensgerichte benadering daarvan. Ook is de startbijdrage voor mediation bij verwijzing vanuit de rechtspraak verlengd met 5 jaar, is samen met de Raad voor de rechtspraak en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een ontwerpbesluit voorbereid voor een experiment met de ‘regelrechter’ en is de vernieuwing van het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand voortgezet.

Stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand

In 2024 is de stelselvernieuwing rechtsbijstand gecontinueerd. De vernieuwing van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand is primair gericht op het beter helpen van rechtzoekenden in een vroeg stadium en daartoe verbreden en versterken van de eerste lijn gecontinueerd met het verbreden en versterken van de eerste lijn.

Er zijn extra middelen voor het Juridisch Loket toegevoegd aan artikel 32.2. Hiermee kunnen de beschikbaarheid en de doorontwikkeling van de dienstverlening, alsmede de ontwikkeling van de signalerende functie (grotendeels) worden geborgd. Aandachtspunt is de ingeboekte generieke taakstelling op subsidies. Hierdoor is er ondanks deze extra investering sprake van een (oplopend) financieringstekort bij het Juridisch Loket.

De inspanningen om de sociale advocatuur te versterken zijn voortgezet. De korte termijn maatregelen op het gebied van de beroepsopleiding en onderwijs en ook de vergoedingen uit het plan van aanpak sociale advocatuur als toegelicht in de brief aan de Kamer van 20 april 2023 zijn in gang gezet. Voor de middellange en lange termijn is samen met NOvA, de VSAN en de Raad voor Rechtsbijstand een visietraject gestart met als doel om (jonge) advocaten te laten toetreden en te behouden voor het stelsel.

Ten behoeve van het terugdringen van onnodige procedures in het bestuursrecht en het stimuleren van behoorlijk, burgergericht procedeergedrag is een Actieplan opgesteld dat met beide Kamers is gedeeld. In aanvulling op die bestaande activiteiten is het Actieplan gericht op de wijze waarop de overheid omgaat met de burger in de fase van besluitvorming en bezwaar en beroep. (De uitvoering van) dit actieplan vormt het sluitstuk van het deelprogramma Burgergerichte overheid dat begin 2025 met een conferentie wordt afgerond.

Het Kenniscentrum doet in samenwerking met het CBS onderzoek naar de kwetsbaarheid van de lagere middeninkomens in de toegang tot rechtsbijstand. In de eerste fase is onderzocht welke inkomensgroepen relatief vaak van positie wisselen tussen wel- en niet Wrb-gerechtigd zijn, waardoor zij een onzeker recht op rechtsbijstand kunnen hebben. De tweede fase van het onderzoek gaat dieper in op de verschillende kenmerken van de groepen die in de eerste fase zijn onderzocht. Denk hierbij aan kenmerken als leeftijd, gezinssamenstelling, of de belangrijkste inkomensbron. Het CBS start begin 2025 met de gegevensverzameling voor deze tweede fase. Aansluitend zullen in de derde en laatste fase van het onderzoek met behulp van een enquête de groepen die relatief veel wisselingen kennen worden bevraagd op de mate waarin zij problemen ervaren door de onzekerheid over het recht op rechtsbijstand.

De Commissie Evaluatie puntentoekenning gesubsidieerde rechtsbijstand II (commissie-Van der Meer II) doet onderzoek naar de gemiddelde tijdsbesteding van advocaten, mediators en bijzonder curatoren aan toevoegingszaken en of deze nog overeenkomt met de forfaitaire vergoedingen die zij hiervoor ontvangen. Bij brief aan de Kamer van 19 november 2024 is de aanstelling van de commissie verlengd, vanwege vertraging van de oplevering van het eindrapport wegens het later beschikbaar komen van alle benodigde onderzoeksgegevens. Het eindrapport wordt begin 2025 verwacht. Zodra deze beschikbaar is, wordt deze met de Kamer gedeeld.

Het programma stelselvernieuwing rechtsbijstand bevindt zich in de fase van borging en implementatie die loopt tot 1 januari 2026. De beleidsreactie op het WODC onderzoek «Onderweg naar betere rechtshulp» is met een voortgangsbrief op 13 december 2024 aan beide Kamers gezonden. Ondanks onvoldoende empirisch onderbouwde elementen biedt het rapport aanknopingspunten voor verbetering van het stelsel. Tevens zijn in 2024 de eerste beleidsvoorbereidingen ten behoeve van een wetsvoorstel ter aanpassing van de Wet op de rechtsbijstand voor die onderdelen van de stelselvernieuwing die wetgeving behoeven zijn ter hand genomen.

Wet kwaliteit incassodienstverlening

Op 1 april 2024 is de Wet kwaliteit incassodienstverlening (Wki) samen met onderliggende regelgeving in werking getreden. Voor het eerst is hiermee de incassobranche gereguleerd. Bedrijven die binnen de reikwijdte van de Wki vallen dienen zich te houden aan kwaliteitseisen en er geldt een registratieplicht. Gedurende het eerste jaar na de inwerkingtreding wordt er bezien hoe de Wki land in de praktijk en zal er in 2025 gestart worden met een invoeringstoets. Per 1 oktober 2024 is er een lid 8 toegevoegd aan artikel 6:96 BW waarmee er een uitbreiding van de cumulatiebepaling is gekomen.

Verplichtingen

Het verschil tussen de realisatie en budget bij de verplichtingen wordt voor € 136,3 mln. toegelicht bij de uitgaven. Daarnaast is het verschil onder andere het gevolg van het feit dat voor de toevoegingen rechtsbijstand in 2024 de verplichting is vastgelegd voor de betalingen in 2025. De aangegane verplichting 2025 is € 49,7 mln. hoger dan de kasrealisatie in 2024.

Uitgaven

32.1 Apparaatsuitgaven Hoge Raad

Hoge Raad (HR)

De Hoge Raad der Nederlanden is het hoogste rechtscollege in het Koninkrijk op het gebied van het civiele-, straf- en fiscale recht. De Hoge Raad bevordert de rechtseenheid en de rechtsontwikkeling. Ook kan hij rechtsbescherming bieden in de individuele zaken die aan hem worden voorgelegd. Hij doet dit door te beslissen op cassatieberoepen, die worden ingesteld om de raad te laten beoordelen of het gerechtshof – en in voorkomende gevallen de rechtbank – in zijn uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de gegeven motivering deugdelijk is. Aan deze taken wordt tevens invulling gegeven door te beslissen op prejudiciële vragen in het civiele en fiscale recht en op vorderingen van de procureur-generaal bij de Hoge Raad tot cassatie in het belang der wet. De Hoge Raad en de procureur-generaal hebben daarnaast nog enkele bij wet opgedragen bijzondere taken. De begroting van de Hoge Raad is gedurende het jaar verhoogd met circa € 4,8 mln. De grootste mutaties betreffen de toegekende middelen voor toekomstvaste IV, implementatiekosten nieuwe Wetboek van Strafvordering en de toegekende loon- en prijsbijstelling.

In het jaarverslag van de Hoge Raad, dat wordt gepubliceerd op de website van de Hoge Raad, wordt gedetailleerd ingegaan op de ontwikkelingen binnen de Hoge Raad in 2024. Tevens bevat het jaarverslag van de Hoge Raad informatie over de instroom en productie van de civiele kamer, de strafkamer en de fiscale kamer van de Hoge Raad, de Financiën, de jaarrekening en de controleverklaring.

32.2 Adequate toegang tot het rechtsbestel

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Raad voor Rechtsbijstand (RvR)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven. De RvR is belast met de uitvoering van de Wet op de rechtsbijstand, die ervoor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel.

Bureau Financieel Toezicht (BFT)

Het BFT is een onafhankelijke integrale toezichthouder op het werk van notarissen, gerechtsdeurwaarders en enkele beroepsgroepen die diensten verrichten die vallen onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), zoals accountants en administratiekantoren. Het BFT heeft derhalve een inhoudelijke opdracht om een bijdrage te leveren aan een rechtstaat die rechtszekerheid biedt en een maatschappij met een integer werkend financieel-economisch stelsel.

Subsidies

Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC)

Het jaar 2024 kende zoals vorige jaren weer een groei in het aantal mensen dat bij de SGC aanklopt voor de laagdrempelige oplossing van klachten en geschillen. De SGC levert daarmee als één van de vijf erkende geschilleninstanties in Nederland een bijdrage aan de versterking van de toegang tot het recht. Daarnaast kenmerkte het jaar zich ook door de inzet van de SGC op het uitbreiden van de samenwerkingsverbanden. Zo ging in 2024 een nieuw pilotproject van start, de Proeftuin, waarbij de SGC in samenwerking met het Juridisch Loket de krachten bundelt om mensen snel en goed te helpen bij het vinden van buitengerechtelijke oplossingen.

Stichting Het Juridisch Loket (hJL)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van het Juridisch Loket. Het Juridisch Loket verleent eerstelijns rechtshulp binnen het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Er is een sterke groei waargenomen in het aantal contacten met rechtzoekenden. De overschrijding wordt veroorzaakt door de mutaties in de Voorjaarsnota (€ 5 mln. voor arbeidsmigranten vanuit SZW, een loon- en prijsbijstelling van € 1,8 mln. en een toekenning van € 4,8 mln. aan het Juridisch Loket ter dekking van het exploitatietekort in 2024. Tevens zijn in 2024 aan het Juridisch Loket incidentele middelen verstrekt in het kader van het programma stelselvernieuwing rechtsbijstand (in totaal circa € 15,3 mln.).

Opdrachten

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het bureau WSNP van de Raad voor Rechtsbijstand coördineert de uitvoering van de Wet schuldsanering natuurlijke personen en reguleert de kwaliteit van de bewindvoering, onder andere door het register WSNP en een helpdesk. Via het bureau WSNP wordt een bijdrage verstrekt aan de (aldaar geregistreerde) bewindvoerder die een schuldsaneringsprocedure naar behoren afwikkelt. Insolventierechters houden toezicht op de goede afwikkeling van de lopende schuldsaneringen. De gemiddelde subsidie voor een schuldsaneringstraject, die via het bureau Wsnp is verstrekt, bedraagt afgerond circa € 1213,- over een periode van gemiddeld 1,5 jaar. Het totaal aantal schuldsaneringstrajecten was in 2024 wederom lager dan in de begroting voorzien mede door de beperkte doorstroming vanuit de gemeentelijke (minnelijke) schuldhulpverlening, met als gevolg circa € 3,5 mln. lagere uitgaven WSNP.

Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand

De Raad voor Rechtsbijstand verstrekt subsidie door middel van een toevoeging aan een advocaat of mediator voor de verlening van rechtsbijstand aan rechtzoekenden met een laag inkomen en vermogen. De door de cliënt te betalen eigen bijdrage wordt verrekend met de kosten van de rechtsbijstand. De financiering van de Raad voor Rechtsbijstand uit het rechtsbijstandsbudget vindt plaats aan de hand van het aantal afgegeven toevoegingen over de periode 1 september tot en met 31 augustus. Naast de financiering van de Raad voor Rechtsbijstand worden ook de uitgaven aan gerechtsdeurwaarders voor toevoegingszaken ten laste van dit budget gebracht. De gerealiseerde uitgaven op het onderdeel toevoegingen rechtsbijstand waren circa € 27 mln. lager dan begroot. Dit wordt met name verklaard door lagere uitgaven aan toevoegingen in civiele zaken, in reguliere strafzaken, en overige uitgaven. De lagere overige uitgaven hangen samen met de in 2024 aan het Juridisch Loket verstrekte incidentele middelen in het kader van het programma stelselvernieuwing rechtsbijstand, die hierboven ten aanzien van het Juridisch Loket zijn toegelicht.

In onderstaande tabel is een uitsplitsing in uitgaven en in aantallen weergegeven van de productiegegevens van de raad over de verschillende onderdelen binnen de rechtsbijstand.

Toelichting

Het totaal aantal afgegeven toevoegingen (inclusief lichte adviestoevoegingen) was in 2024 hoger dan in 2023, en was ook hoger dan in de begroting was geraamd. De aantallen afgegeven toevoegingen in ambtshalve strafzaken en bestuursrechterlijke zaken zijn toegenomen in 2024 ten opzichte van 2023. Ook bij de aantallen toevoegingen in reguliere strafzaken en bij de lichte adviestoevoegingen was sprake van een stijging. Het totaal aantal afgegeven toevoegingen in civiele zaken lag in 2024 op het niveau van 2023. Het aantal afgegeven toevoegingen in asielzaken is enigszins gedaald ten opzichte van 2023. Ook het aantal piketten lag lager dan in 2023, maar dit was enigszins hoger dan de raming in de begroting. Bij het Juridisch Loket was, evenals in 2023, een grote toename van het aantal klantencontacten.

32.3 Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel

Bijdrage aan Raad voor de rechtspraak (Rvdr)

In de begroting van Justitie en Veiligheid is een apart hoofdstuk Raad voor de rechtspraak opgenomen, waarin de feitelijke vertaling van de aan de rechterlijke organisatie ter beschikking gestelde bijdrage in concrete beleidsdoelstellingen en prestaties van de Raad en de gerechten voor het betreffende jaar wordt gegeven.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, dat separaat wordt uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak en aan de Staten-Generaal wordt aangeboden, wordt gedetailleerd ingegaan op de ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2024. Tevens bevat het jaarverslag van de Raad informatie over de instroom en productie en de Financiën, inclusief de managementparagraaf, de jaarrekening en de controleverklaring.

Er is circa € 116 mln. meer uitgegeven aan de rechtspraak dan in de begroting 2024 was geraamd. Dit wordt met name verklaard door compensatie voor loon- en prijsontwikkeling (loon- en prijsbijstelling) en aanvullingen op het budget vanwege een hoger aantal gefinancierde producten en uitvoering implementatie nieuwe Wetboek van Strafvordering.

Toelichting

In 2024 stroomden er ongeveer 1,47 mln. zaken in bij de gerechten. Het aantal afgehandelde zaken was ongeveer 1,44 mln. Zowel de instroom als het aantal afgehandelde zaken was in 2024 hoger dan in 2023.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak, dat tevens aan de Kamer wordt aangeboden, wordt meer gedetailleerd ingegaan op de diverse ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2024.

Bijdragen aan medeoverheden

BES Caribisch deel van het Koninkrijk

Een goede inrichting van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie in het Caribisch deel van het Koninkrijk in het algemeen en die op de BES in het bijzonder, blijft onverminderd van belang. Vanuit Europees Nederland wordt gestimuleerd dat het aantal rechters zowel kwantitatief als kwalitatief op goed niveau blijft. Ook zal er zorg voor worden gedragen dat de staande magistratuur van het OM BES op sterkte blijft. De Raad voor de Rechtshandhaving wordt zodanig geëquipeerd dat er een goede bijdrage is gedaan voor het doen van voldoende en gekwalificeerde onderzoeken. Ten aanzien van de kosteloze rechtsbijstand voor onvermogenden worden op de BES-eilanden laagdrempelige voorzieningen voor juridische bijstand gecreëerd in de vorm van (een type van) Juridische Loketten, daarbij wordt eveneens gekeken naar actualisatie van de inkomensnorm, zodat de toegang tot het recht, ook na de stijging van het minimumloon, gewaarborgd blijft.

In 2024 is het budget van € 9,6 mln. inclusief de realisatie voor de bestrijding van ondermijning in Caribisch Nederland van artikel 33 naar artikel 32 verplaatst. Daarnaast is van het ministerie van BZK heeft JenV in 2024 € 4,8 mln. ontvangen. Het budget wordt vervolgens ter beschikking gesteld aan het Gemeenschappelijk Hof, het Parket Procureur Generaal en het OM Aruba.

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Autoriteit persoonsgegevens (AP)

De AP is de onafhankelijke toezichthouder in Nederland die de bescherming van persoonsgegevens bevordert en bewaakt. De taken en bevoegdheden van de AP staan in de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), de Uitvoeringswet AVG (UAVG), de Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg). Daarnaast heeft de AP ook andere taken en bevoegdheden vanuit (Europese) wetgeving en is de AP sinds 2023 coördinerend toezichthouder op algoritmes en AI die risico’s met zich meebrengen voor fundamentele waarden en grondrechten. Als onafhankelijke toezichthouder heeft de AP de vrijheid om te bepalen hoe zij de middelen over haar verschillende taken verdeelt.

College voor de Rechten van de Mens

Het College voor de Rechten van de Mens (hierna: het College) is het nationale mensenrechteninstituut van Nederland. Als onafhankelijk toezichthouder belicht, beschermt en bevordert het College de mensenrechten in Europees en Caribisch Nederland. Daartoe voert het College de taken uit die door de Wet College voor de Rechten van de Mens zijn opgedragen. Het College doet onderzoek, adviseert de regering en het parlement, rapporteert aan internationale comités, geeft voorlichting, bevordert mensenrechteneducatie en oordeelt in individuele gevallen over discriminatie. Het College is tevens toezichthouder voor het VN-verdrag handicap. Het rapporteert jaarlijks over de manier waarop dat verdrag in Nederland wordt uitgevoerd en nageleefd.

Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD)

Het NRGD waarborgt en bevordert de kwaliteit van de inbreng van deskundigen in de rechtsgang. Zij doen dit door het normeren van deskundigheidsgebieden en het toetsen en registreren van deskundigen (bv. een psycholoog of DNA-deskundige). Het NRGD is onafhankelijk en heeft een wettelijke basis (Wet deskundigen in strafzaken).

Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (StAB)

De StAB adviseert, door middel van deskundigenberichten, op verzoek van de Raad van State en de rechtbanken over geschillen op het terrein van de fysieke leefomgeving zoals milieu, ruimtelijke ordening, bouw en schade. De StAB heeft een wettelijke basis (Wet milieubeheer en Wet ruimtelijke ordening) en is onafhankelijk.

Subsidies

Subsidie Rechtspleging

De subsidie wordt aan de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) verstrekt voor de activiteiten die de NVvR in de hoedanigheid van beroepsvereniging uitvoert. Onderdeel daarvan is fungeren als spreekbuis voor de beroepsgroepen van rechters en officieren van justitie en gevraagd en ongevraagd adviseren bij wetgeving die deze beroepsgroepen raken.

Subsidie Wetgeving (DWJZ)

De subsidie wetgeving betreft een bijdrage aan de Stichting Recht en Overheid en aan het Nederlands Juristencomité. Deze subsidie is bedoeld voor de bescherming van de mensenrechten.

Ontvangsten

Bureau Financieel Toezicht

Er is sprake van een meevaller voor het Bureau Financieel Toezicht van  € 4,6 mln. doordat de facturen voor toezicht en tuchtrecht over 2023 en 2024 in 2024 zijn betaald.  In 2023 was sprake van een tegenvaller van € 4,1 mln. euro en in 2024 is sprake van een meevaller. De ontvangsten, van beide jaren samen, zijn daarmee nagenoeg in balans.

Autoriteit Persoonsgegevens

Voor de AP staat een verwachte ontvangst van 5 mln. euro. Het bedrag heeft betrekking op te verwachte opgelegde boetes door de AP. De € 5 mln. is een inschatting, omdat de geinde boetes bij de AP zeer variabel zijn. De hoogte van deze boetes zijn niet te voorspellen en zo lang deze boetes niet zijn betaald/geïnd, worden deze niet opgenomen in de begroting van JenV. Na het opleggen van een boete heeft de overtreder de mogelijkheid om in bezwaar te gaan. Dit traject kan maanden/jaren duren. Pas na een uitspraak van de rechter moet de overtreder betalen en kan het boetebedrag opgenomen worden. De AP heeft in 2024 € 186.000 via het CJIB geïnd. Het gaat om drie boetes van respectievelijk 30.000, 150.000 en 6.000 euro. Het bedrag van 186.000 euro moet nog door het CJIB worden doorgestort naar het departement.

Griffie

Het Ministerie van JenV ontvangt griffierechten van burgers, overheden, bedrijven en andere rechtspersonen die civiele of bestuursrechtelijke procedures starten. De griffierechten-ontvangsten waren in 2024 circa € 20,6 mln. hoger dan geraamd. Dit komt omdat de instroom aan zaken waarbij sprake is van een te betalen griffierecht hoger was dan geraamd bij het opstellen van de begroting 2024.

Ontvangsten overig

De overige ontvangsten hangen met name samen met een overschrijding van de liquiditeitsnorm bij de Raad voor Rechtsbijstand (verhouding tussen kortlopende bezittingen en kortlopende schulden) ultimo 2023 en de daaruit volgende terugbetaling aan JenV.