9.1 Algemene doelstelling: de kwaliteit van het onderwijs wordt gewaarborgd door de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit voor alle onderwijsdeelnemers.

Voor goed onderwijs zijn voldoende goed opgeleide leraren een eerste voorwaarde. In 2009 is het aantal vacatures in het onderwijs gedaald door de ingezette beleidsmaatregelen en de gewijzigde economische omstandigheden. De onderwijsarbeidsmarkt is daarmee vooralsnog uit de gevarenzone (dat wil zeggen minder dan 1 procent vacatures). Dat neemt niet weg dat zelfs bij laagconjunctuur er in de loop van de komende jaren een tekort dreigt. De blijvende hoge vraag naar goed opgeleide, bevoegde en bekwame docenten als gevolg van de grote uitstroom door (pre-)pensionering is de drijvende kracht hierachter. Onderwijsinstellingen staan voor de uitdaging nieuw, hoog opgeleid personeel te werven en te behouden.

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten en bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor voldoende en goed gekwalificeerd onderwijspersoneel en voor de (borging van de) kwaliteit van de opleiding van het onderwijspersoneel. De middelen die hij hiervoor tot zijn beschikking heeft zijn wet- en regelgeving, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. De minister ondersteunt deze belanghebbenden op een manier die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs.

Toelichting:

• 1. Het gaat bij de streefwaarde van het aantal openstaande vacatures om de nog te vervullen vraag naar personeel. Het streven is om dit niet uit te laten stijgen boven 2 200 (in fte). Dit komt overeen met een onvervulde vacature-intensiteit van 1%. (zie ook bijgevoegde Nota Werken in het onderwijs 2011). Uit de situatie op de onderwijsarbeidsmarkt in de periode 2000–2003 is gebleken dat als het tekort van leraren en schoolleiders boven de 1% van de werkgelegenheid komt, de kwaliteit van het onderwijs in het geding komt. Het risico ontstaat dan dat lessen uitvallen en leerlingen naar huis worden gestuurd. Voor de sectoren po, vo en bve bedroeg het vacaturepercentage van leraren en schoolleiders in 2009 gemiddeld 0,5%. De arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel was daarmee in kwantitatief opzicht in 2009 voldoende in evenwicht, de risicogrens van 1% werd niet overschreden.

• 2. Onder benoembaar wordt verstaan:

  • • leraren die middels een getuigschrift hebben aangetoond dat ze aan de bekwaamheidseisen voldoen en dus volledig bevoegd zijn;

  • • leraren die nog niet aan de bekwaamheidseisen voldoen, maar volgens de wet tijdelijk onbevoegd mogen worden aangesteld (bijvoorbeeld zij-instromers en leraren in opleiding).

  Het is de ambitie om het aandeel lessen dat verzorgd wordt door benoembare leraren ten minste terug te brengen naar het niveau van 2006.

9.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Coalitieakkoord

9.3 Operationele doelstelling

9.3.1 Zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende personeel

Schoolbesturen hanteren een toekomstgericht personeelsbeleid. Om daarin effectief te zijn moeten ze (regionaal) samenwerken. OCW ondersteunt de schoolbesturen daarbij. De sterk toenemende uitstroom van leraren als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, en het feit dat ook de kwaliteit van het onderwijspersoneel onder druk staat, maakt dat de aantrekkelijkheid van beroepen in het onderwijs omhoog moet. Daarbij is een goede beloning van belang.

• Een betere beloning

In de sectoren vo en bve zijn aanvullend afspraken gemaakt over de versterking van de functiemix in de zogenaamde Randstadregio’s. Hier kennen scholen een grotere beloningsachterstand ten opzichte van de marktsector, een grotere arbeidsmarktproblematiek en (een optelsom van) grootstedelijke problemen. In 2011 is voor de vo-sector € 52,2 miljoen en voor de bve-sector € 34,6 miljoen beschikbaar, die op grond van een ministeriële regeling in aanvulling op de lumpsum wordt verstrekt aan instellingen in deze regio’s.

• Arbeidsmarkt

Het is van belang, met name in de regio’s waar grote tekorten aan leraren worden verwacht, dat schoolbesturen op regionaal niveau samenwerken, onderling en met lerarenopleidingen, om de tekorten op te kunnen vangen. OCW ondersteunt de regio’s die bovengemiddeld risico lopen op arbeidsmarktproblemen bij een gezamenlijke aanpak van de regionale knelpunten op de onderwijsarbeidsmarkt. Sinds eind 2008 ontvangen elf regio’s voor het voortgezet onderwijs financiële ondersteuning voor een gezamenlijke aanpak van de regionale arbeidsmarktproblematiek. In de periode 2008–2011 is hiervoor een bedrag van € 24,5 miljoen beschikbaar.

• Overig

OCW investeert in arbeidsomstandighedenbeleid, (ziekte)verzuimbeleid en re-integratiebeleid (AVR-taken) in de sectoren po en vo. Dit gebeurt via subsidies aan het Vervangingsfonds voor het po en de VO-raad (Arbo-VO) voor het vo (voor 2011 in totaal € 9,8 miljoen). Het beleid draagt in belangrijke mate bij aan goede arbeidsomstandigheden, een veilige werk- en leeromgeving en aan een laag ziekteverzuim- en uitvalpercentage in de betreffende sectoren.

Toelichting:

• 1. Het percentage aandeel afgestudeerden aan de lerarenopleiding met een baan (≥ 12 uur) in het onderwijs, een half jaar na afstuderen, is in het primair onderwijs ten opzichte van voorgaande jaren sterk gestegen. In het voortgezet onderwijs is het stabiel gebleven. Het streven is om in beide gevallen de laatste waarde minimaal vast te houden.

• 2. De afgelopen jaren is het ziekteverzuimpercentage in het speciaal onderwijs ten opzichte van het basisjaar 2006 licht gestegen, de overige sectoren zijn redelijk stabiel gebleven.

9.3.2 Versterken van de positie van leraren en zorgen voor personeel van voldoende kwaliteit

Voor goed onderwijs zijn leraren nodig die zelfbewust en kritisch zijn en voldoen aan de kwaliteitseisen die zijn vastgelegd in de bekwaamheidseisen voor leraren. Het gaat om mensen die in de school een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van het onderwijs en in staat zijn het onderwijs zo in te richten dat kinderen, jongeren en volwassenen hun talenten optimaal kunnen benutten en ontwikkelen. Dit vraagt om een sterke beroepsgroep, lerarenopleidingen waarvan de kwaliteit niet ter discussie staat en scholen die goed personeels- en opleidingsbeleid voeren.

• Een sterker beroep

Door de lerarenopleidingen in het hbo wordt, in het kader van het project «Werken aan kwaliteit», gewerkt aan de ontwikkeling van kennisbases per vak en worden gezamenlijk toetsen ontwikkeld. Daarmee wordt het eindniveau van de opleidingen duidelijk vastgelegd. OCW geeft daar subsidie voor. Inmiddels zijn voor de opleidingen tot leraar basisonderwijs de kennisbases voor taal en rekenen-wiskunde gereed. Daarnaast zijn de vakkennisbases van een groot aantal tweedegraads lerarenopleidingen beschreven. Na de aanbieding van deze kennisbases in december 2009 zijn de instellingen begonnen met de implementatie. Daarnaast werken redactiecommissies onder leiding van de HBO-raad aan de overige kennisbases en aan kennistoetsen. De planning is erop gericht om het ontwikkelprogramma eind 2012 af te ronden. De studenten die in het studiejaar 2010–2011 instromen, krijgen in een pilot-situatie te maken met de nieuwe kennistoetsen. Voor de studenten die instromen in het studiejaar 2011–2012 zullen de nieuwe kennistoetsen verplicht zijn. De toetsen worden afgenomen aan het einde van de propedeuse en voorafgaand aan de «Leraar in Opleiding – stage» die meestal aan het einde van de opleiding plaatsvindt.

De regeling Krachtig meesterschap (Staatscourant 13 mei 2009, nummer 87) stimuleert samenwerkingsverbanden van scholen en lerarenopleidingen om projecten te ontwikkelen op het gebied van excellentie bij het opleiden van leraren en/of het beroep van leraar. Projecten die talent bij (aankomende) leraren bevorderen via opleiding en scholing komen in aanmerking voor subsidie. Dit moet uiteindelijk bijdragen aan meer en beter opgeleide leraren. Voor deze stimuleringsregeling is tot en met 2012 in totaal een bedrag van € 18 miljoen beschikbaar.

De 1^e tranche van de pilot Eerst de Klas (EDK), een 2-jarig traject waarin pasafgestudeerde excellente academici de kans krijgen zowel in het onderwijs als bedrijfsleven aan de slag te gaan, is in 2011 gereed. Er wordt gemonitord welke keuze deze eerste lichting maakt voor een verdere carrière in het onderwijs, bedrijfsleven of een combinatie van beide. In 2011 wordt de evaluatie van de pilot EDK afgerond, op basis waarvan wordt gekeken of en hoe EDK in de toekomst vorm gegeven wordt.

De hbo-kopopleiding biedt hbo- en wo- vakbachelors de mogelijkheid om in één jaar een volledige tweedegraads bevoegdheid te behalen. Indien de vooropleiding verwant is, kunnen studenten aanspraak maken op één jaar extra studiefinanciering. Jaarlijks wordt de tabel met verwante vooropleidingen kritisch bekeken en waar mogelijk uitgebreid om zo – zonder in te leveren op kwaliteit – meer bachelorstudenten aan te trekken voor het leraarschap.

In 2010 hebben acht landelijke expertisecentra een vervolgsubsidie ontvangen om zich verder te ontwikkelen. Deze landelijke expertisecentra zijn samenwerkingsverbanden tussen lerarenopleidingen op het gebied van vakspecifieke opleidingskennis. Met deze subsidie leveren de landelijke expertisecentra in de periode 2010–2012 een bijdrage aan de implementatie van de kennisbasis en aan een oplossingsgerichte, kwalitatieve aanpak van de zogenaamde kleine vakkenproblematiek van lerarenopleidingen. Tegelijk dient de subsidie om de landelijke expertisecentra beter in het stelsel van lerarenopleidingen te borgen.

Ter versterking van het beroep en kwaliteit van de leraar en om leraren te kunnen ondersteunen in hun professionele ontwikkeling is het belangrijk dat er een sterkere samenwerking van beroepsverenigingen van leraren is. De Stichting Beroepskwaliteit Leraren en ander onderwijspersoneel (SBL) wordt daartoe omgevormd tot een coöperatieve vereniging. Voor deze vereniging komt vanaf 2011 structureel een subsidie van € 2,9 miljoen beschikbaar.

In datzelfde kader worden in 2011 ook subsidies verstrekt aan de Open Universiteit Nederland Ruud de Moorcentrum (€ 7,8 miljoen) en het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (€ 3,1 miljoen).

Op 22 maart 2010 zag de Stichting van het Onderwijs het levenslicht. De Stichting van het Onderwijs is het platform dat strategisch en bovensectoraal overleg gaat voeren met de overheid. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap treedt op als eerste aanspreekpunt voor de Stichting die opgericht is door werknemers- en werkgeversorganisaties in het onderwijs. Om de Stichting van het Onderwijs op te starten draagt OCW € 300 000,– bij.

• Een professionelere school

Om het beroep van leraar aantrekkelijker te maken en om de kwaliteit van het onderwijs te versterken is het van belang dat de leraar in de dagelijkse onderwijspraktijk beschikt over professionele ruimte. Dat is de interne zeggenschap over het ontwerp en de uitvoering van het onderwijskundig- en kwaliteitsbeleid van de school. In de convenanten LeerKracht van Nederland is daarom met sociale partners afgesproken de professionele ruimte van de leraar (po, vo, mbo en hbo) wettelijk vast te leggen. Het wetvoorstel dat via een wijziging van de sectorwetten uitvoering geeft aan die afspraak is in 2010 aan de Tweede Kamer aangeboden. Beoogd wordt het wetsvoorstel in 2011 in werking te laten treden.

Doelgerichte teams kunnen een bijdrage leveren aan verbeteringen in het onderwijsproces, zoals hogere cijfers, minder zittenblijvers, maar ook een vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters. Op grond van het actieplan «LeerKracht van Nederland» worden de mogelijkheden onderzocht om een wetenschappelijk experiment te starten op het terrein van teambeloning. Met dit experiment, dat een looptijd heeft van circa vier jaar, wordt nagegaan of teambeloning ook in de Nederlandse context bijdraagt aan het beter functioneren van teams en in het verlengde daarvan tot verbeteringen in het onderwijsproces.

Toelichting:

• 1. Voor het meten van de kwaliteit van de lerarenopleidingen (pabo’s en lerarenopleidingen vo/bve) is het oordeel van de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) het belangrijkste instrument. Eenmaal per zes jaar wordt een dergelijke beoordeling uitgevoerd. Jaarlijks wordt dit aangevuld met het (afstudeer) rendement na respectievelijk 1 en 5 jaar.

  • a. Oordeel NVAO over kwaliteit: het stelsel voor kwaliteitszorg hoger onderwijs voorziet erin dat opleidingen elke 6 jaar worden onderworpen aan een beoordeling van de kwaliteit voor visiterende en beoordelende instanties (VBI’s). Op basis van deze beoordeling verleent de NVAO al dan niet een accreditatie aan opleidingen. Het oordeel van de NVAO over de pabo’s is afgerond, die over de lerarenopleidingen vo/bve wordt in 2010 afgerond.

  • b. (Afstudeer) Rendement: jaarlijks wordt het rendement vastgesteld voor de pabo’s en de lerarenopleidingen vo/bve. Hiervoor wordt het uitvalcijfer 1 jaar en het rendementscijfer vijf jaar na begin van de opleiding gehanteerd.

• 2. Ouders beoordelen eens in de twee jaar de kwaliteit van de leraar van hun kind met een rapportcijfer. Het is de ambitie om de waardering 2006 ten minste te behouden.

9.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting: