11.1 Algemene doelstelling: studiefinanciering zorgt dat studenten in het hoger onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (vanaf 18 jaar) de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen.

De overheid zet haar middelen voor studiefinanciering zo in, dat het onderwijs voor iedereen toegankelijk is, ook voor mensen met een lager inkomen. Van de ouders wordt verwacht dat zij, indien mogelijk, bijdragen in de financiering van de studie van hun kinderen. Hiervoor zijn richtbedragen, maar de hoogte van de bijdrage is een zaak tussen ouders en kinderen. Omdat de studie een investering is in de eigen toekomst, is het redelijk dat ook de student een bijdrage levert.

Om de toename van de uitgaven studiefinanciering te beperken, is eind 2009 een wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 32 263, nr. 1). Het voorstel voorziet erin om de normbedragen voor de studiefinanciering in 2011 en 2012 niet te indexeren en om de aanvullende beurs in het hoger onderwijs vanaf cursusjaar 2010–2011 al na de eerste vijf maanden onder het prestatiebeursregime te brengen in plaats van na 12 maanden. In deze begroting zijn de besparingen ter hoogte van circa € 49 miljoen in 2011 verwerkt. Het wetsvoorstel ligt nog ter besluitvorming voor.

Misbruik met de basisbeurs voor uitwonenden wordt fors teruggedrongen. Op 1 juli 2010 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang van het Actieplan (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 24 724, nr. 93). De verwachting is dat per studiejaar 2011–2012 de WSF 2000 kan worden aangepast, zodat effectiever kan worden opgetreden tegen misbruik met de uitwonendenbeurs. In 2010 is een groot aantal gemeenten en samenwerkingsverbanden van sociaal rechercheurs met pilots van start gegaan. Eind 2010 zullen deze pilots worden geëvalueerd.

Het wetsvoorstel studiefinanciering BES (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 32 419, nr. 1–4) is in het voorjaar 2010 aan het parlement aangeboden. De Wet studiefinanciering BES (WSF BES) treedt per studiejaar 2011–2012 in werking op de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In de WSF BES wordt de financiële toegankelijkheid tot het middelbaar beroepsonderwijs en het hoger onderwijs gegarandeerd voor studerenden die afkomstig zijn van de BES-eilanden en die op hun eigen eiland, een buureiland of verder in de regio willen studeren. Voor studerenden die naar Nederland willen, is er een opstarttoelage waarna zij in Nederland gebruik kunnen maken van de Wet studiefinanciering 2000. De nieuwe staatkundige structuur per 10 oktober 2010 is niet van invloed op de studieleningen die studerenden toegekend hebben gekregen voor het studiejaar 2010–2011. DUO zal de uitvoering ter hand nemen, grotendeels ter plekke.

• • Demografische ontwikkelingen;

• • De attitude ten opzichte van de regeling (wel of niet gebruik);

• • De conjuncturele ontwikkeling;

• • Het studiefinancieringsbeleid van andere landen en uitspraken Europese Hof van Justitie.

Toelichting:

Het beleid is gericht op de optimalisering van de deelname van burgers aan het onderwijs. Studiefinanciering draagt daaraan bij door de financiële toegankelijkheid van het onderwijs te waarborgen. Voor de positie op de arbeidsmarkt is het afronden van een opleiding ook van groot belang.

De absolute aantallen studerenden in het mbo en het ho zijn gepresenteerd bij de operationele doelstellingen van de beleidsartikelen bve (paragraaf 4.3.1, tabel 4.5 ) en ho (paragraaf 6.3.1, tabel 6.8 ).

Toelichting:

Onder rendement wordt verstaan het percentage studenten dat een diploma haalt. Deze rendementscijfers worden berekend op basis van actuele gegevens betreffende doorstroom- en diplomeringsfracties per inschrijvingsjaar.

Toelichting:

Het gerechtigdenpercentage geeft de verhouding tussen het aantal studerenden dat recht heeft op een basisbeurs en het aantal voltijds studerenden in de doelgroep (bol: 18 tot 30 jaar, ho: 17 tot 30 jaar). In de bol heeft bijna iedereen in de doelgroep een basisbeurs, in het hbo circa 80% en in het wo circa 60%. Vooral in het wo doen veel studenten langer over de studie dan de nominale studieduur. Zij hebben dan geen recht meer op de basisbeurs en aanvullende beurs. Wel kan er tot drie jaar na het verstrijken van de nominale studieduur gebruik worden gemaakt van andere onderdelen van de studiefinanciering, namelijk de reisvoorziening en leenfaciliteit. Ook zien sommige studenten af van hun recht op studiefinanciering omdat ze te veel bijverdienen. Daarnaast studeren er in het wo buitenlandse studenten die geen recht hebben op een basisbeurs maar wel meegeteld worden in het totaal aantal studenten.

11.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Zowel voor de uitgaven als de ontvangsten wordt een onderscheid gemaakt tussen relevant en niet-relevant. Relevant betekent relevant voor het begrotingstekort/EMU-saldo. De relevante uitgaven worden hoofdzakelijk gevormd door studiefinanciering die meteen als gift wordt toegekend en door de omzetting van uitgekeerde prestatiebeurs in gift (na behalen diploma binnen 10 jaar). Onder de niet-relevante uitgaven vallen vooral de prestatiebeurs (zolang die nog niet is omgezet in een gift) en rentedragende leningen. De niet-relevante ontvangsten betreffen hoofdzakelijk aflossingen op de hoofdsom van rentedragende leningen. De relevante ontvangsten worden vooral gevormd door de ontvangen rente op leningen. De uitgaven voor de operationele doelstelling stimuleren internationale studentenmobiliteit zijn niet apart geraamd, maar zijn onderdeel van de andere operationele doelstellingen.

Toelichting:

Alle uitgaven onder dit artikel zijn wettelijk verplichte uitgaven, gebaseerd op de WSF 2000. De mate van budgetflexibiliteit wordt bepaald door de mate waarin de wet en de daarop gebaseerde regelingen gewijzigd kunnen worden. De juridisch verplichte uitgaven voor internationale studentenmobiliteit zijn onderdeel van de overige genoemde operationele doelstellingen.

11.3 Operationele beleidsdoelstelling

Hierboven is de algemene beleidsdoelstelling van studiefinanciering beschreven (toegankelijkheid). Bij de algemene beleidsdoelstelling horen operationele beleidsdoelstellingen:

• • algemene toegankelijkheid (basisbeurs, reisvoorziening);

• • toegankelijkheid voor studerenden met minder draagkrachtige ouders (aanvullende beurs);

• • flexibiliteit in de wijze van financiering door de studerende (bijverdienen, leenfaciliteit);

• • terugbetaling leningen (terugbetaling naar draagkracht);

• • internationale studentmobiliteit (meeneembare studiefinanciering).

11.3.1 Waarborgen van de algemene financiële toegankelijkheid van het onderwijs voor de studerenden

Een basisbeurs en een reisvoorziening dragen ertoe bij dat studenten in het hoger onderwijs en deelnemers van 18 jaar en ouder in de beroepsopleidende leerweg financieel in staat zijn om onderwijs te volgen.

Een basisbeurs en een reisvoorziening in de vorm van een reisrecht dat op een OV-chipkaart geplaatst kan worden. Hiermee levert OCW een bijdrage aan het normbudget van studerenden. Het bestaan van deze regelingen wordt door DUO onder de aandacht van de doelgroep gebracht.

Toelichting:

Deze gegevens geven een indicatie van het gebruik van de regeling. Het aantal studerenden met studiefinanciering volgt het aantal voltijds studerenden in het ho en de bol in Nederland, maar ligt lager omdat niet iedere studerende die ingeschreven is ook daadwerkelijk aanspraak heeft op studiefinanciering. De raming van het aantal studerenden met een basisbeurs voor de komende jaren vertoont een stijging. Naast de groep studerenden met een basisbeurs is er een groep studerenden die daarop geen aanspraak meer kan maken (maximale duur is verbruikt) maar nog wel recht heeft op een OV-chipkaart en een lening.

Er zijn geen basiswaarden en streefwaarden vastgesteld, omdat het niet het streven is van de overheid dat zoveel mogelijk studerenden gebruik maken van de basisbeurs en/of de reisvoorziening. Indien studerenden op een andere wijze hun studie kunnen financieren, is de toegankelijkheid van het onderwijs ook gewaarborgd. Uit analyse van doorstroomgegevens blijkt dat tussen de 15% en 25% van de scholieren met voldoende vooropleiding niet onmiddellijk kiest voor een opleiding in het hoger onderwijs. Financiële motieven spelen bij deze keuze een beperkte rol.

Toelichting:

De hoogte van de basisbeurs is genormeerd en wordt verstrekt gedurende de nominale studieduur.

Toelichting:

Naast de prijscomponent is het verloop van de uitgaven voor een zeer groot deel afhankelijk van de ontwikkeling in het aantal studerenden. De verwachte ontwikkeling van het aantal studerenden met studiefinanciering is opgenomen in tabel 11.6. Vanaf 1996 voor het ho en vanaf 2005 voor de bol niveau 3 en 4 wordt studiefinanciering verstrekt in de vorm van een prestatiebeurs. In de uitgaven bol-beurs zijn de uitgaven basisbeurs voor de deelnemers bol niveau 1 en 2 opgenomen, en op grond van de cohortgarantie de uitgaven aan de deelnemers bol niveau 3 en 4 die vóór het studiejaar 2005–2006 al studiefinanciering ontvingen.

Toelichting:

De toelichting op de ontwikkeling van de uitgaven reisvoorziening is voor een groot deel vergelijkbaar met die op de uitgaven basisbeurs. Ten behoeve van de optimalisering van kasritmes van de Staat is een reeks «Kasschuiven» opgenomen. Deze wordt gerealiseerd door een gedeelte van de betalingsverplichting aan de vervoersbedrijven voor de ov-chipkaart in het jaar voorafgaand aan de verplichting te voldoen.

11.3.2 Waarborgen toegankelijkheid van het onderwijs voor studerenden met minder draagkrachtige ouders

Het huidige stelsel van studiefinanciering gaat uit van een gedeelde verantwoordelijkheid. Van de ouders wordt verwacht dat zij, indien zij dat (financieel) kunnen, een bijdrage leveren aan de studie van hun kinderen. Daar waar ouders niet of onvoldoende in staat zijn een bijdrage te leveren aan de studie van hun kinderen, wordt een eventuele financiële belemmering om te gaan studeren weggenomen door een aanvullende beurs te verstrekken.

• Het verstrekken van een aanvullende beurs als ouders van een studerende minder draagkrachtig zijn.

De hoogte van de aanvullende beurs is genormeerd. Deze is naast het inkomen van de ouders en het aantal schoolgaande kinderen in het gezin ook afhankelijk van de woonsituatie van de studerende (thuis- of uitwonend). De aanvullende beurs wordt vanaf 2010 jaarlijks met € 22 per jaar verhoogd (prijspeil 2009) conform een wetswijziging (Eerste Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 790, A).

Toelichting:

Het aantal studerenden met een aanvullende beurs geeft een indicatie van het gebruik van deze regeling. Uit de vergelijking van deze gegevens met de aantallen basisbeurs uit tabel 11.6 blijkt dat in 2011 ongeveer 41% van de studerenden met een basisbeurs een aanvullende beurs ontvangt. In het mbo wordt vaker een beroep gedaan op de aanvullende beurs dan in het hbo en in het hbo vaker dan in het wo. Er zijn geen basiswaarden en streefwaarden vastgesteld, omdat de overheid er niet op aanstuurt dat meer of minder studerenden een aanvullende beurs ontvangen.

Toelichting:

In tabel 11.12 worden de geraamde uitgaven voor de aanvullende beurs gepresenteerd. Naast de prijscomponent is het verloop van deze uitgaven voor een groot deel afhankelijk van de ontwikkeling in het aantal studerenden met minder draagkrachtige ouders. Naast de deelname aan het onderwijs spelen hierbij exogene factoren een rol, zoals de ontwikkeling van de conjunctuur en de daarmee samenhangende inkomensontwikkeling.

11.3.3 Waarborgen flexibiliteit in de wijze van financiering door de studerende

In het stelsel van studiefinanciering wordt ervan uitgegaan dat studerenden ook zelf een bijdrage kunnen leveren aan de financiering van hun studie. De minister wil studerenden in staat stellen de bijdrage aan hun studie flexibel in te vullen.

• Bijverdiengrens in regelgeving: studerenden met studiefinanciering hebben de mogelijkheid hun eigen bijdrage met werken te verdienen.

De WSF 2000 staat toe dat studerenden tot circa € 13 200 per jaar (peiljaar 2010) bijverdienen zonder dat dit consequenties heeft voor hun aanspraak op studiefinanciering. Met de wetswijziging «collegegeldverhoging en de aanpassing van het aflossingssysteem studieschulden» (Eerste Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 790, A) zijn de consequenties van overschrijding van de bijverdiengrens versoepeld. Wie vanaf 2010 meer heeft verdiend dan de bijverdiengrens, hoeft niet meer terug te betalen dan het bedrag waarmee de bijverdiengrens is overschreden. Tegelijkertijd wordt de bijverdiengrens in 2010 en 2011 niet geïndexeerd maar blijft deze hetzelfde als in 2009.

• Leenfaciliteit: studerenden hebben de mogelijkheid om hun eigen bijdrage te lenen bij de overheid. Zij kunnen hiervoor gebruik maken van de rentedragende lening. Voor studenten in het ho is er daarnaast het collegegeldkrediet.

De doelgroep wordt door DUO over deze instrumenten voorgelicht. DUO streeft ernaar om individuele studerenden daarbij zo goed mogelijk te informeren over de consequenties van het gebruik van de leenfaciliteit. Zo zijn er rekenhulpen om een inschatting te maken van de studieschuld aan het einde van de studie en worden studerenden via persoonsgerichte berichten en beveiligde internetportalen over hun actuele studieschuld geïnformeerd.

Toelichting:

Toelichting:

De indicator heeft betrekking op het gebruik van de rentedragende lening.

Toelichting:

Om in de kosten van levensonderhoud te kunnen voorzien, kan een voltijd studerende ervoor kiezen een bedrag naast de prestatiebeurs te lenen. Samen met de basisbeurs, de aanvullende beurs en de veronderstelde ouderlijke bijdrage is dat toereikend om het in de wet vastgelegde normbudget voor levensonderhoud inclusief leermiddelen te financieren. Na de prestatiebeursfase kan de student nog 36 maanden het volledige normbudget voor uitwonenden lenen voor levensonderhoud. Voor het collegegeld kan de student collegegeldkrediet opnemen.

Toelichting:

Onder de niet-relevante uitgaven vallen de uitgaven die niet relevant zijn voor het begrotingstekort/EMU-saldo, zoals de rentedragende leningen en het collegegeldkrediet.

11.3.4 Waarborgen adequate terugbetalingen leningen

Het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs omvat ook duidelijke voorwaarden voor het terugbetalen van studieleningen.

• Het terugbetalingssysteem van lening naar draagkracht.

Met de wetswijziging in verband met collegegeldverhoging en aanpassing van het aflossysteem voor studieschulden (Eerste Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 790, A) is voorzien in een automatisch en versoepeld systeem van draagkrachtmeting en in de mogelijkheid om met maximaal vijf zogenoemde jokerjaren een terugbetalingspauze in te lassen.

Toelichting:

Het aantal debiteuren in de aflosfase (duurt 15 jaar) geeft een beeld van het aantal ex-studerenden die in de gepresenteerde kalenderjaren verplicht termijnen betalen voor de aflossing van hun lening bij DUO. De verwachting bestaat dat de omvang van deze groep verder zal toenemen vanwege de stijging van het aantal studerenden met een lening. Er zijn geen basiswaarden en streefwaarden vastgesteld, omdat het niet het streven van de overheid is dat zoveel mogelijk studerenden een zo hoog mogelijk bedrag lenen. De overheid wil wel ex-studerenden in staat stellen om de studielening met zo min mogelijk hinder terug te betalen.

Toelichting:

De ontvangsten ontstaan door terugbetaling van studieleningen. De ontvangsten nemen de komende jaren toe, omdat er in eerdere jaren meer is geleend. De terugontvangen hoofdsom is een niet-relevante ontvangst en de ontvangen rente is relevant. Renteloze voorschotten (zie tabel 11.15) zijn studieleningen die zijn verstrekt voor 1986 en waarover geen rente verschuldigd is. Deze ontvangsten zijn aflopend.

11.3.5 Stimuleren van internationale studentenmobiliteit

Het beleid is gericht op het stimuleren van internationale studentenmobiliteit door studenten in staat te stellen een volledige opleiding in het buitenland te volgen.

Sinds september 2007 kan studiefinanciering overal ter wereld gebruikt worden voor het volgen van hoger onderwijs dat qua niveau en kwaliteit gelijkwaardig is aan het Nederlandse ho. Als aanvullende voorwaarde wordt aan studenten die aanspraak hebben op Nederlandse studiefinanciering de eis gesteld dat zij op het moment dat zij studiefinanciering voor een volledige hoger onderwijs opleiding in het buitenland willen gebruiken, ten minste drie van de zes jaar daaraan voorafgaand in Nederland hebben gewoond. In Europa wordt dit drie uit zes-woonplaatsvereiste momenteel kritisch onder de loep genomen.

Vanaf studiejaar 2007–2008 is de «meeneembare studiefinanciering» in het mbo mogelijk voor alle sectoren in Vlaanderen en Duitsland en unieke opleidingen in de hele EER. Vanaf studiejaar 2010–2011 kan studiefinanciering ook worden meegenomen naar mbo-opleidingen in Zweden, Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

11.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid