Een op maatschappelijk verantwoorde wijze en in overeenstemming met internationale verplichtingen gereglementeerde en beheerste toelating tot, verblijf in en vertrek uit Nederland van vreemdelingen, alsmede verkrijging van het Nederlanderschap of de intrekking daarvan.

De Minister van Veiligheid en Justitie ontwikkelt en geeft uitvoering aan het vreemdelingenbeleid en het beleid op grond van de Rijkswet op het Nederlanderschap. Hij heeft daarbij:

• • een uitvoerende rol ten aanzien van de opvang van asielzoekers, de afwikkeling van toelatingsprocedures in Nederland en de terugkeer van vreemdelingen uit Nederland;

• • verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de Vreemdelingenwet 2000 en de Rijkswet op het Nederlanderschap door het geheel aan overheidsorganisaties dat zich (primair) met het vreemdelingen- en nationaliteitsbeleid bezighoudt;

• • verantwoordelijkheid voor de uitvoeringsorganisaties Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V), het zelfstandig bestuursorgaan Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en voor de centra van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) waar de vreemdelingenbewaring en de grensdetentie ten uitvoer wordt gelegd;

• • een gezagsrelatie met de Koninklijke Marechaussee en de nationale politie voor wat betreft het vreemdelingentoezicht.

Implementatie Gemeenschappelijk Europees Asiel Systeem

Op 6 april jl. heeft de Europese Commissie een mededeling uitgebracht waarin ze haar plannen beschrijft voor de herziening van het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (GEAS). De Commissie geeft in haar mededeling een schets van de manier waarop ze tot een daadwerkelijk geharmoniseerd Europees asielstelsel wil komen, te beginnen met een herziening van de Dublinverordening, de Eurodacverordening30 en de verordening tot oprichting van een Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken (EASO, European Asylum Support Office). Daarnaast is de Commissie ook van plan om de Procedurerichtlijn en de Kwalificatierichtlijn om te zetten in een verordening. Verder is de Europese Commissie voornemens de richtlijn langdurig ingezeten en de Opvangrichtlijn aan te passen. Tot slot zal de Commissie ook nog een voorstel doen om het hervestigingsbeleid EU-breed vorm te geven. De voorgestelde aanpassingen kunnen, op het moment van implementatie, grote wijzigingen met zich meebrengen, maar een uiteindelijke beoordeling hiervan kan pas worden gemaakt op het moment dat duidelijk is hoe deze voorstellen er precies zullen komen uit te zien.

Budgetflexibiliteit

De bijdrage aan de IND, het COA, Nidos en Vluchtelingenwerk Nederland zijn juridisch verplicht evenals een groot gedeelte van de opdrachten die voortvloeien uit het programma van de keteninformatisering en de uitgaven voor de vervoersbewegingen van de vreemdelingen. Dit laatste als gevolg van een meerjarig convernant met het agentschap DJI

Kengetallen vreemdelingenketen

Voor de opvang is vooral de gemiddelde bezetting van opvangplaatsen in het COA en Nidos van belang, welke afhankelijk is van in- en uitstroom. Bij de afhandeling van asielverzoeken wordt sinds het voorjaar van 2016 prioriteit verleend aan de afhandeling van evident kansarme asielverzoeken van vreemdelingen die afkomstig zijn uit veilige landen van herkomst en vreemdelingen die op grond van de EU-Dublinverordening worden overgedragen aan andere EU-lidstaten (de zogenoemde Dublinclaimanten). Door snelle afhandeling van deze aanvragen, en snelle inzet van de DT&V op vertrek uit Nederland, wordt de opvang ontlast. Tevens gaat hiervan een signaalwerking uit, zodat het indienen van een kansloze aanvraag wordt ontmoedigd.

De instroomcijfers bij (reguliere) toegang en toelating zijn, anders dan de instroomcijfers van asiel, over het algemeen vrij stabiel. Bij de ramingen voor naturalisatie is ervan uitgegaan dat de aanpassing van de Rijkswet Nederlanderschap in 2016 in werking treedt. Doordat de termijn voor naturalisatie daarbij wordt verlengd van 5 naar 7 jaar, is de verwachting dat de aantallen naturalisatieverzoeken in 2017 en 2018 lager zijn dan in 2016.

37.2 Toegang, toelating en opvang vreemdelingen

Bijdrage aan agentschappen

De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is verantwoordelijk voor de uitvoering van het vreemdelingenbeleid en het beleid ten aanzien van de Rijkswet op het Nederlanderschap. Dat houdt in dat de IND alle aanvragen beoordeelt van vreemdelingen die in Nederland willen verblijven of Nederlander willen worden.

Voor verdere onderbouwing van de uitgaven wordt verwezen naar de agentschapsparagraaf.

Wat betreft asiel lag in 2015 het aantal afhandelingen van asielaanvragen binnen de wettelijke termijn met 96% boven de streefwaarde van 90%. Mede als gevolg van de hoge asielinstroom, zijn echter de voorraden van asielaanvragen waarop nog beslist moet worden opgelopen, waardoor de doorlooptijden langer worden en de afhandeling binnen de wettelijke termijn onder druk komt te staan. Overigens wordt sinds februari 2016 gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de termijn waarbinnen een asielbeslissing moet worden genomen te verlengen met negen maanden; onder meer indien een groot aantal vreemdelingen tegelijk een aanvraag indient.

Bij regulier staat de tijdigheid onder druk door oplopende voorraden van verzoeken om een machtiging tot voorlopig verblijf (MVV-voor-nareis), hetgeen direct samenhangt met de verhoogde asielinstroom. De extra verzoeken leiden tot meer werk voor de IND alsook voor een aantal posten van Buitenlandse Zaken.Het wetsvoorstel waarbij onder meer de wettelijke termijn voor het beslissen op MVV-nareisverzoeken wordt verlengd, treedt naar huidige verwachting medio 2017 in werking.

Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s

Centraal Orgaan opvang asielzoekers

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) draagt zorg voor de opvang van vreemdelingen in Nederland. Het COA biedt vreemdelingen huisvesting, verstrekt middelen van bestaan en geeft begeleiding. Het opvangbeleid is gericht op de opvang van asielzoekers gedurende de asielprocedure.

Het COA wordt bekostigd op basis van het aantal op te vangen asielzoekers (bezetting) dat verwacht wordt in een jaar vermenigvuldigd met de integrale kostprijs. Gemiddeld vangt het COA in 2017 naar verwachting circa 46.000 asielzoekers op (zie tabel 37.2). De reguliere AZC-kostprijs bedraagt afgerond € 23.000,– per asielzoeker per jaar. Voor andere doelgroepen (bijvoorbeeld alleenstaande minderjarige vreemdelingen) gelden andere kostprijzen. De kostprijs bestaat uit kosten voor huisvesting, gezondheidszorg, begeleiding en levensonderhoud. Onderstaand is de kostenverhouding tussen deze verschillende productgroepen zichtbaar gemaakt. Door de sterke stijging van het aantal op te vangen asielzoekers in 2016, de grote schommeling in de benodigde capaciteit, en de maatschappelijke druk om kleinschaligere en dus duurdere vormen van opvang te realiseren, staat de kostprijs onder druk.

Overheadkosten maken onderdeel uit van bovengenoemde kosten.

De kosten voor de eerstejaarsopvang van asielzoekers uit zogeheten DAC-landen31 worden, conform de OESO-DAC systematiek bekostigd vanuit de middelen voor ontwikkelingssamenwerking (Official Development Assistance, ofwel ODA-middelen). Dit betreft een groot deel van de bekostiging van het COA (zie ook tabel 73.2). In de HGIS-nota (Homogene Groep Internationale Samenwerking) wordt verder op deze ODA-toerekening ingegaan.

Het streven blijft dat vergunninghouders binnen 3,5 maand na vergunningverlening kunnen uitstromen uit de opvang. Door de sterke toename van de asielinstroom en het hogere inwilligingspercentage in 2015 en 2016 blijkt deze termijn zonder aanvullende maatregelen en inspanningen niet haalbaar te zijn. In 2016 bedraagt de totale taakstelling te huisvesten vergunninghouders circa 43.000, naast een achterstand van circa 3.000. In het Platform Opnieuw Thuis werken Rijk, provincies, gemeenten en woningcorporaties sinds 2015 samen bij het huisvesten van vergunninghouders. Het Platform heeft als doel de gemeenten te ondersteunen bij het huisvesten van vergunninghouders om de stijging van het aantal vergunninghouders het hoofd te kunnen bieden. Dat gebeurt op drie manieren: procesverbeteringen, vergroting van de bestuurlijke aandacht en verbreding van de mogelijkheden op de woningmarkt. In aanvulling op de activiteiten van het Platform is in 2015 een Bestuursakkoord afgesloten met decentrale overheden inzake de huisvesting van vergunninghouders in gemeenten en het realiseren van opvangcapaciteit voor asielzoekers. In 2016 zijn in een Uitwerkingsakkoord nadere afspraken gemaakt.

Subsidies

Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland

Stichting Nidos

Nidos is conform het Burgerlijk Wetboek aangewezen als instantie die belast is met de voogdij over alleenstaande minderjarige vreemdelingen. Daarnaast is Nidos aangewezen voor het uitvoeren van de kinderbeschermingsmaatregel ondertoezichtstelling wanneer het om kinderen uit vluchtelingengezinnen gaat.

Nidos is verantwoordelijk voor de opvang in pleeggezinnen van alle alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) die op het moment van aankomst in Nederland 14 jaar of jonger zijn. Sinds 2016 verzorgt NIDOS de opvang voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) na vergunningverlening in kleinschalige opvangvoorzieningen tot zij 18 jaar oud zijn.

De subsidie aan Nidos bestaat uit begeleidingskosten (voogdij, jeugdbescherming en begeleiding) en verzorgingskosten (met name opvang).Deze subsidie wordt op basis van jaarplannen verstrekt en is direct gerelateerd aan het aantal AMV’s onder begeleiding van Nidos en voor verzorging van het aantal opgevangen AMV’s. Het aantal AMV’s onder begeleiding en in de opvang is afhankelijk van de in- en uistroom van AMV’s en het bereiken van de leeftijd van 18 jaar van de AMV’s.

Het hieronder gehanteerde normbedrag voor verzorgingskosten is afhankelijk van de verdeling over de verschillende opvang vormen (pleeggezin, woongroep of wooneenheid). Deze is geraamd op basis van de verwachte opbouw van de AMV populatie. Afrekening vindt plaats op basis van de werkelijk gemaakte kosten voor opvang.

Opdrachten

Landelijke voorziening vreemdelingen (LVV)

Het kabinet is voornemens om met de gemeenten een bestuursakkoord te sluiten over de realisatie van een landelijke vreemdelingenvoorziening waar vertrekplichtige vreemdelingen worden opgevangen en kunnen werken aan hun vertrek uit Nederland. Deze voorziening dient in de plaats te komen van de nu lokaal georganiseerde bed, bad en broodvoorzieningen. Voor deze voorzieningen is afgesproken dat gemeenten, wanneer een akkoord is gesloten, een vergoeding zullen ontvangen. In dit kader is een bedrag van € 20 miljoen gereserveerd voor gemeenten en voor de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V).

Keteninformatisering en biometrie

In 2017 worden vanuit dit budget de beheerkosten van de centrale voorzieningen gefinancierd, die gebruikt worden voor digitale informatie-uitwisseling binnen de Vreemdelingenketen. Ook de (beperkte) doorontwikkeling en vernieuwing van de voorzieningen wordt hiermee bekostigd. Zo wordt in 2017 een vernieuwing van de biometrievoorziening gerealiseerd, als onderdeel van een VenJ-brede biometrievoorziening. In 2017 worden geen andere grote vernieuwingen voorzien, aangezien het programma Keteninformatisering eind 2016 reeds een groot aantal nieuwe voorzieningen voor de Vreemdelingenketen heeft gerealiseerd. Een deel van het budget zal in 2017 dan ook worden gebruikt om de ketenpartners te ondersteunen bij de aansluiting op deze nieuwe voorzieningen.

Versterking vreemdelingenketen

In 2017 worden vanuit dit budget diverse (kleinere) opdrachten gefinancierd met als doel verbeteringen in de vreemdelingenketen te bewerkstelligen.

37.3 Terugkeer

Bijdrage aan agentschappen

DJI/Dienst Vervoer en Ondersteuning

De Dienst Terugkeer en Vertrek DT&V schakelt de Dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O) in voor het vervoer van vreemdelingen.

Subsidies

REAN-regeling

Subsidies aan ngo’s

Het Ministerie van Veiligheid en Justitie en het Ministerie van Buitenlandse Zaken subsidiëren maatschappelijke organisaties die personen bijstaan in het terugkeerproces. DT&V beheert deze subsidieregelingen.

Opdrachten

Vreemdelingenbewaring

Het wetsvoorstel Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring is in september 2015 aangeboden aan de Tweede Kamer en zal op zijn vroegst in 2017 in werking treden. In het nieuwe stelsel wordt voor volwassen vreemdelingen een onderscheid gemaakt tussen twee hoofdregimes: het verblijfsregime en het beheersregime. Voor de gesloten gezinsvoorziening voor gezinnen met minderjarige kinderen en niet begeleide minderjarigen (AMV’s) geldt een speciaal gezinsregime.

Uitgangspunt is dat de vreemdeling in het verblijfsregime met veel autonomie en (bewegings)vrijheid wordt geplaatst. Het verblijfsregime biedt hierdoor de mogelijkheid om de inbreuk op de grondrechten van de in vreemdelingenbewaring gestelde vreemdeling zo klein mogelijk te houden. In het beheersregime is sprake van meer toezicht en een meer gestructureerd dagprogramma.

Terugkeer vreemdelingen

Het terugkeerbeleid is erop gericht om illegaal verblijf van vreemdelingen te voorkomen en tegen te gaan. Vreemdelingen die niet (langer) in Nederland mogen blijven, dienen Nederland te verlaten. Het uitgangspunt is dat vreemdelingen zelf verantwoordelijk zijn voor het realiseren van hun vertrek uit Nederland. De DT&V ondersteunt en faciliteert vreemdelingen hierbij. Dit doet de DT&V door vertrekgesprekken te voeren om mogelijke belemmeringen voor terugkeer in kaart te brengen, vreemdelingen te ondersteunen bij het aanvragen van een (vervangend) reisdocument bij de diplomatieke vertegenwoordiging van het land van herkomst en het faciliteren van het zelfstandig vertrek door samenwerking met de IOM en NGO’s die projecten hebben in het kader van duurzame terugkeer. Deze organisaties ontvangen subsidie van de DT&V om dergelijke projecten te kunnen aanbieden. Een deel van de subsidies voor terugkeerprojecten wordt gefinancierd uit middelen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ)-middelen. Een interdepartementale Stuurgroep voor Vrijwillige, duurzame Terugkeer (BZ en VenJ) geeft sturing aan de inzet van dit deel van de middelen.

Wanneer vreemdelingen ervoor kiezen om niet zelfstandig te vertrekken, zet de DT&V in op het gedwongen vertrek. Indien lichtere toezichtmiddelen niet tot dit resultaat leiden, kan vreemdelingenbewaring aan de orde zijn. Ook in het kader van gedwongen vertrek voert de DT&V vertrekgesprekken, biedt ondersteuning bij het aanvragen van een (vervangend) reisdocument. De DT&V onderhoudt intensieve contacten met de diplomatieke vertegenwoordigingen, maar ook met de autoriteiten van landen van herkomst om de bereidheid tot meewerken aan het gedwongen vertrek van onderdanen te vergroten. Bij het gedwongen vertrek zorgt de DT&V ervoor dat dit gerealiseerd kan worden door het boeken van de vlucht. De Koninklijke Marechaussee zorgt voor de inzet van escorts indien dit nodig is.

Er zijn extra middelen toegevoegd om DT&V in staat te stellen te voldoen aan de uitspraak Jeunesse van het Europees Hof van de Rechten van de Mens. Het EHRM hecht veel waarde aan een actieve inzet van de overheid ter voorkoming van het voortduren van onrechtvaardig verblijf. Met deze extra middelen kan DT&V hieraan tegemoetkomen.

Begrotingsreserve Asiel

De onttrekkingen uit de asielreserve in 2017 zijn juridisch verplicht. Deze onttrekkingen bedragen in 2017 67% van de verwachte stand van de begrotingsreserve op 1 januari 2017.