Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

Rol, verantwoordelijkheid en beleidsinformatie

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in van nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen alsmede de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

Beleidswijzigingen

Informatiegestuurd Optreden (IGO)

In de Defensienota is de duidelijke strategische keuze gemaakt dat Defensie in de komende jaren inzet op IGO. De mate waarin informatie kan worden verzameld en verwerkt en de snelheid waarmee geïnformeerde besluiten kunnen worden genomen is essentieel voor de slagvaardigheid van de krijgsmacht. Dit betekent investeren in mensen, manieren en middelen. De komende jaren willen we de eerste stappen maken door te investeren in de benodigde middelen. Diverse toekomstige investeringen op het gebied van IGO moeten kunnen steunen op een moderne en robuuste IT-basisinfrastructuur, die een stevig en betrouwbaar fundament biedt mét voldoende bandbreedte in het operationele domein. Het vernieuwde programma GrIT en het programma Foxtrot dragen bij aan dit fundament en vormen samen met toekomstige IGO-investeringen de benodigde randvoorwaarden voor een informatiegestuurde krijgsmacht. We investeren in beschikbare bandbreedte, beveiliging van onze netwerken en in interoperabiliteit met onze partners.

Middelen

Naast het materieel dat in de beleidsagenda wordt genoemd, komt ook het volgende materieel ter beschikking waarover de Kamer reeds is geïnformeerd:

• – Het kledingpakket wordt uitgebreid met nieuwe artikelen. Deze vormen een flinke kwaliteitsverbetering ten opzichte van de eerdere versies, waarmee het kledingpakket een nog betere basis biedt voor optreden in koude en warme omgevingen;

• – Indien de testen in 2019 goed verlopen, worden enkele duizenden smart vests opgeleverd. Deze zijn bestemd voor te voet optredende militairen;

• – De eerste van vier LC-fregatten die het instandhoudingsprogramma doorlopen, worden voorzien van Goalkeeper-luchtverdedigingssystemen die hun eigen instandhoudingsprogramma hebben doorlopen;

• – Het eerste van de twee hydrografische opnemingsvaartuigen die een midlife update programma doorlopen, wordt opgeleverd. Dit geldt ook voor het ondersteuningsvaartuig in het Caribisch gebied;

• – Eind 2020 zijn een tweede CBRN-verdedigingscompagnie, een CBRN-responseenheid en een multidisciplinaire trainingsfaciliteit ingericht;

• – In 2020 verwachten we de uitlevering van 155 mm precision guided kits & Excalibur, 12,7mm (.50) patronen, rookgranaten en 40mm granaten voor de granaatwerper.

In 2018 en 2019 heeft de Kamer een aanzienlijk aantal A-brieven over behoeftestellingen ontvangen. Deze projecten zijn in uitvoering en van enkele niet-gemandateerde projecten uit deze lijst ontvangt de Kamer naar verwachting in 2020 verdere DMP-brieven. Bovendien ontvangt de Kamer naar verwachting enkele A-brieven over nieuwe materieelprojecten, zoals de vervanging van het middelzwaar landingsvaartuig (LCVP), de Zr.Ms. Mercuur en de hydrografische opnamevaartuigen en het Short Range Anti-Tank systeem.

Vernieuwend samenwerken

Innoveren

Wetenschappelijk onderzoek/kennis en innovatie

Een deel van de uitgaven aan wetenschappelijk onderzoek is verplaatst naar Niet-beleidsartikel 9 omdat ze minder het karakter van investeringen hebben, maar (conform de definitie in de Rijksbegrotingsvoorschriften) een bijdrage aan een ander begrotingshoofdstuk zijn. Het betreft de programmafinanciering van TNO, NLR en MARIN. Deze bekostiging van kennis en innovatie wordt door Defensie gebruikt om bij MARIN, NLR en TNO een defensiespecifieke kennisbasis in stand te houden voor technologieontwikkeling, kennistoepassing en het faciliteren van innovaties. Op dit beleidsartikel 6 resteren de bijdrage aan grote onderzoeksfaciliteiten en uitgaven voor technologieontwikkeling, kennisgebruik en kort-cyclische innovatie. Deze worden gepresenteerd onder de noemer «bekostiging kennis en innovatie».

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Aan te gane verplichtingen

Met de verplichtingen Voorzien in nieuw materieel wordt inzicht gegeven in de langjarige effecten op de uitgaven. De raming is gebaseerd op het geplande moment dat voor een project een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de scope en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien. Deze raming is daarmee nadrukkelijk een momentopname.

Projecten waarvoor een juridische verplichting groter dan € 100 miljoen wordt aangegaan in 2020 zijn separaat weergegeven in de navolgende tabel.

Verdeling investeringsbudget

In de grafiek Verdeling investeringsbudget wordt het investeringsprogramma over vijftien jaar weergegeven, onderverdeeld naar categorieën, met standdatum 15 juli 2019. De rode lijn is het investeringsbudget zoals dat ook is opgenomen in de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» en dat geldt als het budgettaire uitgavenplafond. De gele lijn zijn de reeds aangegane verplichtingen die in deze jaren tot betaling komen. De grafiek maakt zichtbaar dat in de eerste jaren het investeringsprogramma optelt tot een hoger bedrag dan het daadwerkelijke budget; er is sprake van overprogrammering in de eerste jaren. Deze systematiek is bedoeld om onderrealisatie van het beschikbare budget te voorkomen. Omdat de ervaring van eerdere jaren leert dat het risico op vertragingen groot is, onder andere als gevolg van onvoorziene externe factoren, worden in de eerste jaren meer projecten gepland dan totaal aan budget beschikbaar is in een jaar. Vanaf 2027 telt het totaal van het investeringsprogramma op tot een lager bedrag dan het daadwerkelijke budget; er is sprake van onderprogrammering. De onderprogrammering compenseert de overprogrammering in eerdere jaren.

Verdeling investeringsbudget

De grafiek «fasen investeringsprojecten» geeft inzicht in de mate van flexibiliteit van het totale investeringsprogramma van € 45 miljard in de jaren 2020–2034. De investeringsprojecten zijn onderverdeeld naar de volgende fasen:

• – projecten voorbereidingsfase (groen): voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Voor de DMP-plichtige projecten worden de A-brieven naar de Kamer verzonden;

• – projecten onderzoeksfase (oranje): voor deze projecten geldt dat de behoeftestelling is onderkend, maar nog wordt onderzocht hoe invulling gegeven wordt aan de behoefte. Voor DMP-plichtige projecten geldt dat de A-brieven zijn aangeboden aan de Kamer;

• – projecten realisatiefase (blauw): dit betekent dat de realisatiefase is gestart (de opdracht voor verwerving is aan de uitvoeringsorganisaties gegeven).

Er is in de voorbereidingsfase nog sprake van flexibiliteit in de programmering van de projecten; voor de besteding van deze budgetten zijn nog geen bestuurlijke bindende afspraken gemaakt.

Fasen investeringsprojecten

Investeringsquote

Defensie streeft ernaar om op termijn gemiddeld ten minste twintig procent van haar uitgavenbudget te besteden aan investeringen. Ook de NAVO hanteert dit percentage als richtlijn. Dit streven komt voort uit het besef dat een moderne krijgsmacht voldoende investeringsruimte moet hebben om haar inzetbaarheid op langere termijn te garanderen en haar materieel te kunnen moderniseren. Het kengetal hiervoor is de investeringsquote. Voor het bepalen van de (gewenste) investeringsquote voor de begrotingsperiode wordt gebruik gemaakt van een voortschrijdend vijfjaars gemiddelde. Voor het jaar 2020 is dit 21 procent en hiermee wordt voldaan aan de NAVO-norm.

Navolgende figuur toont de gerealiseerde investeringsquote van 2010 tot en met 2018 en het verwachte vijfjaarlijks voortschrijdend gemiddelde vanaf 2019.

Toelichting op de instrumenten

In het Defensieprojectenoverzicht (DPO) worden alle DMP-plichtige investeringsprojecten met een financiële omvang van meer dan € 25 miljoen toegelicht. In dit beleidsartikel worden alle projecten opgenomen met een financiële omvang van meer dan € 100 miljoen, onderverdeeld naar realisatie-, onderzoeks- en voorbereidingsfase. Bij projecten in realisatiefase worden de verwachte uitgaven per jaar gepresenteerd, tenzij dit commercieel vertrouwelijke informatie betreft. Bij projecten in onderzoeksfase worden per project de bandbreedtes volgens het DMP-proces gepresenteerd, met daarbij de planning van de DMP-brieven. Voor projecten in de voorbereidingsfase worden de projecten opgesomd waarvan in deze begrotingsperiode een A-brief verstuurd wordt. Wezenlijke veranderingen ten opzichte van de Defensienota ten aanzien van het budget of de planning worden hierbij toegelicht. Tevens wordt aangegeven wat de verwachte risico’s zijn voor de realisatie van de uitgaven. Als een project wijzigingen in de exploitatie-uitgaven tot gevolg heeft, dan is dit onderdeel van het budget van het betreffende investeringsproject. Sommige projecten in onderzoeks- of realisatiefase hebben een licht gewijzigde naam ten opzichte van de vermelding in de vorige begroting(en). De benamingen zijn in lijn gebracht met de naam die is gebruikt in de A-brief waardoor nu in de begroting, het DPO en de DMP-brieven dezelfde benamingen worden gehanteerd.

Voorzien in nieuw materieel

Overige wijzigingen in de projecten worden toegelicht in het Defensieprojectenoverzicht, dat tegelijk met deze begroting wordt aangeboden aan de Tweede Kamer.

Verwerving F-35

De 9 extra toestellen die voortkomen uit de gelden die beschikbaar zijn gesteld voor het Nationaal Plan bij de Voorjaarsnota zullen vanaf 2023–2024 instromen als de laatste van de eerder bestelde 37 toestellen worden geleverd. Met de extra toestellen wordt de basis gelegd voor een derde F-35 squadron. Hoewel nog niet wordt voldaan aan de NAVO-doelstelling kan met in totaal 46 toestellen de inzet van vier toestellen langdurig worden uitgevoerd (4-slag) en is er capaciteit om de DCA-taak (Dual Capable Aircraft) uit te kunnen voeren. De voortgang van het F-35 project is zichtbaar in de jaarlijkse voortgangsrapportage project Verwerving F-35 die gelijktijdig met de Defensiebegroting op Prinsjesdag aan de Kamer wordt aangeboden.

De B-brief voor de Vervanging Onderzeebootcapaciteit was voorzien in 2018, maar wordt nu naar verwachting in het najaar van 2019 verstuurd. De B-brieven voor de vervanging van de M-fregatten en het Close-in Weapon System (de Goalkeeper) waren voorzien in 2019, maar worden naar verwachting in 2020 verstuurd.

Risico’s bij Voorzien in nieuw materieel

Aan de uitvoering van projecten zijn diverse risico’s verbonden. Hierdoor kan de realisatie afwijken van de initiële planning. Naast risico’s van meer algemene aard kan bij de uitvoering van projecten sprake zijn van omstandigheden die kunnen leiden tot een verhoogd risicoprofiel. In deze begroting wordt een aantal algemene risico’s benoemd. Specifiekere risico’s per project worden benoemd in het Defensie Projecten Overzicht (DPO) en uiteraard in de Kamerbrieven over de projecten.

Internationale samenwerking/cofinanciering

Sommige projecten worden in samenwerking met andere landen gepland en uitgevoerd. Internationale samenwerking brengt, naast voordelen, risico’s met zich mee. De doorlooptijd van de nationale en internationale besluitvorming kan bijvoorbeeld niet altijd worden beïnvloed en duurt mogelijk langer dan initieel voorzien. Vertraging in het sluiten van (gezamenlijke) contracten kan leiden tot latere levering waardoor later in de behoeften van de deelnemende landen wordt voorzien. Bij projecten met cofinanciering bestaat bovendien een risico op het niet tijdig – door alle partners – zekerstellen van de financiering. Vertraging hierin kan leiden tot vertraging in de realisatie.

Wijziging project/scope

Wanneer tijdens de plannings- of realisatiefase de scope van een project wijzigt, bijvoorbeeld als gevolg van ervaringen tijdens missies, kan dit leiden tot vertragingen of kostenstijging. Herprioriteren binnen het investeringsplan kan nodig zijn om uitvoering mogelijk te blijven maken. Hierdoor kunnen kasuitgaven vertraagd tot realisatie komen.

Vertraging in levering

Het risico bestaat dat zich vertragingen voordoen ten opzichte van het beoogde of overeengekomen leverschema, waardoor budget moet worden doorgeschoven.

Kwaliteit

Als bij een levering blijkt dat niet is voldaan aan de kwaliteitseisen worden betalingen opgeschort. In dat geval zullen geplande budgetten pas tot betaling komen nadat aan de kwaliteitseisen is voldaan.

Juridische procedures

Het risico bestaat dat zich vertraging voordoet doordat, ondanks het volgen van een correct aanbestedingstraject, bezwaar wordt aangetekend, bijvoorbeeld in de Alcatel periode, door andere partijen dan de begunstigde partij.

Voorzien in Infrastructuur

Met de Kamerbrief over het Strategisch Vastgoedplan (SVP, Kamerstukken 2018–2019, 33 763, nr. 151) is de Kamer geïnformeerd over de ambitie van Defensie om de vastgoedportefeuille op lange termijn weer gezond te krijgen. Voor de voorbereiding en uitwerking van het SVP is een eerste bedrag van € 700 miljoen gereserveerd voor de komende 15 jaar. Op basis van het SVP wordt voor een aantal grote objecten, naast het bestaande bouw- en onderhoudsprogramma, een revitaliseringsprogramma ontwikkeld. Wanneer projecten boven de € 100 miljoen voortkomend uit de revitalisering zijn uitgewerkt, worden zij opgenomen in de begroting. Ook wordt op basis van een inventarisatie van de legeringsgebouwen een programma opgesteld waarin vanaf 2020 de eerste fase van de hieruit voortvloeiende investeringsmaatregelen wordt opgepakt.

Gezamenlijke huisvesting AIVD-MIVD

Dit project voorziet in gezamenlijke huisvesting van de AIVD en MIVD. Met de kamerbrief van 1 juli jl. (Kamerstuk 30 977, nr. 155) is het voornemen van gezamenlijke huisvesting herbevestigd en is de Kamer geïnformeerd over de verschillende ontwikkelingen, waaronder de groei van de diensten, die resulteren in een aangepaste raming van de jaarlijkse gebruiksvergoeding. Naar verwachting wordt de gezamenlijke huisvesting voor de AIVD en de MIVD opgeleverd in 2028 en in gebruik genomen in 2029.

Michiel Adriaanszoon de Ruyterkazerne (MARKAZ)

Met de geplande bouw van een geheel nieuwe kazerne te Vlissingen wordt de verhuizing mogelijk gemaakt van het Mariniers Trainingscommando vanuit de Van Braam Houckgeestkazerne te Doorn en het Logistiek Centrum Maartensdijk. Vanwege het lopende overleg met de medezeggenschap, dat mogelijk consequenties heeft voor de behoeftestelling, is, ook op verzoek van de kamer, de gunning van de bouw-voorbereidende werkzaamheden uitgesteld en de dialoog voor PPS-aanbesteding opgeschort.

Risico’s bij Voorzien in infrastructuur

In het algemeen geldt dat projecten een beperkt risico hebben als zij in de realisatiefase zitten en dus aanbesteed zijn en alle benodigde vergunningen zijn verleend. Er is in veel gevallen sprake van een fixed price, behoudens onvoorzien werk. De risico’s in nieuwbouwprojecten zitten met name in het voortraject en de voorbereidingscapaciteit. Voor de nog aan te besteden projecten geldt dat de projectkosten worden beïnvloed door veranderende materiaal- en loonkosten en de marktconjunctuur (vraag versus aanbod). Tevens moet de capaciteit zowel binnen Defensie als bij het Rijksvastgoedbedrijf en de markt voldoende zijn om de grotere vraag van Defensie volledig te realiseren. Het risico bestaat dat deze capaciteit onvoldoende is en niet snel genoeg kan realiseren. Daarnaast kunnen projecten vertragen als gevolg van gewijzigde behoeftes. Ook kan het wijzigen van wet- en regelgeving invloed hebben op de uitvoering van projecten. Een voorbeeld is de uitspraak van de Raad van State op het Programma aanpak Stikstof, maar ook de gevolgen van het Klimaatakkoord.

Ten opzichte van de begroting 2019 is het project ERP M&F Fase 2 niet langer opgenomen. Dit project is afgerond.

Risico’s bij Voorzien in IT

Defensie beraadt zich naar aanleiding van het derde advies van het Bureau ICT-toetsing (BIT) op de aanpak van het programma Grensverleggende IT (GrIT) en de wijze waarop Defensie het beste verder kan gaan met de vernieuwing van haar IT-infrastructuur (Kamerbrief 31 125, nr. 104). Als gevolg van de heroverweging zal de vernieuwing van de IT voor Defensie langer gaan duren en worden financiële consequenties opnieuw in beeld gebracht.

Bekostiging kennis en innovatie

Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten

Defensie draagt met deze middelen bij aan de instandhouding van grote onderzoeksfaciliteiten bij TNO, NLR en MARIN.

Technologie ontwikkeling

Het budget voor technologieontwikkeling wordt projectmatig ingezet op die gebieden waar technologie een oplossing kan bieden voor (operationele) tekortkomingen, de (operationele) output van Defensie kan verbeteren of tot besparingen kan leiden. De uitvoering gebeurt vaak binnen de gouden driehoek van overheid, industrie, (inclusief MKB) en kennisinstituten. Dit instrument draagt bij aan de versterking van het innovatief vermogen van de Nederlandse defensie-gerelateerde industrie en daarmee aan de doelstelling van de Defensie Industrie Strategie (DIS; Kamerstukken II 2018–2019, 31 125, nr. 92) en het Rijksbrede topsectorenbeleid. Technologieprojecten worden, indien van toepassing, interdepartementaal (topsectorenbeleid) en internationaal (NATO, European Defence Agency, EDA) afgestemd en ingebed.

Kennisgebruik

De toepassing van (met centrale middelen) opgebouwde kennis wordt primair gefinancierd uit de decentrale budgetten van de defensieonderdelen. Op centraal niveau is een beperkt budget beschikbaar voor acute, onvoorziene kennisondersteuning.

Kort-cyclische innovatie

Onder kort-cyclische innovatie vallen uitgaven die worden gedaan in het kader van centraal gestuurde innovatie, en het faciliteren van decentrale innovatie door de krijgsmachtdelen. Hiervoor kent Defensie een centrale innovatieorganisatie FRONT (Future Relevant Operations with Next Generation Technology & Thinking). Daarnaast organiseert Defensie bijvoorbeeld de jaarlijkse Defensie Innovatie Competitie en investeert in innovatie- en kennisnetwerken.

Bijdrage aan de NAVO

De uitgaven hebben betrekking op de Nederlandse bijdrage in de gemeenschappelijke gefinancierde NAVO-investeringsprogramma’s. Ook de investeringsuitgaven voor AWACS-vliegtuigen zijn hierin opgenomen.

CODEMO

De CODEMO-regeling (Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling) is een aansprekend instrument dat vooral wordt ingezet voor innovatieve productontwikkeling met het midden- en kleinbedrijf (MKB). Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie, in de vorm van royalty’s over de verkoop van de ontwikkelde producten, worden beschikbaar gesteld voor de CODEMO-regeling. Ook zijn vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, royalty’s toegevoegd aan de oorspronkelijke € 10 miljoen, resulterend in een totaal van € 13,3 miljoen. In totaal is voor een bedrag van € 10,3 miljoen aan projectvoorstellen goedgekeurd.

De gehonoreerde voorstellen betreffen drieëntwintig midden- en klein bedrijven en drie grootbedrijven.

Verkoopopbrengsten Groot Materieel

Het volgende materieel is nog beschikbaar om verkocht te worden:

• – Pantserrupsvoertuigen en voorraad wielvoertuigen: dit betreft het afstoten van voertuigen als gevolg van de reguliere vervanging en invoering van nieuwe wielvoertuigen conform het project DVOW;

• – Overtollige voorraden, onderdelen, etc.: dit betreft het doelmatig afstoten van voorraden die de Nederlandse krijgsmacht niet meer nodig heeft, maar die voor andere landen wel bruikbaar zijn.

Overige opbrengsten materieel

Dit betreft de reguliere ontvangstenreeks voor het F-135 motoronderhoud (€ 7,0 miljoen), ontvangsten van materieel door verkoopopbrengsten van civiele dienstauto’s (€ 9,5 miljoen) en ontvangsten voor medische investeringen (€ 1,5 miljoen).

Verkoopopbrengsten Infrastructuur

De Verkoopopbrengsten Infrastructuur hebben betrekking op de opbrengsten van de af te stoten objecten. Er worden nog (rest)opbrengsten verwacht voor het afstoten van onder meer het Binckhorsthof en de Prins Willem-Alexanderkazerne in Gouda. Het overtollig vastgoed wordt in vrijwel alle gevallen eerst op basis van het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV) door het RVB ingekocht. Incidenteel vinden nog verkopen onder de oude werkwijze plaats.

Overige ontvangsten infrastructuur

Dit betreft diverse kleinere ontvangsten ten behoeve van infrastructuur. Bijvoorbeeld als er investeringen gedaan worden waar andere financiering tegenover staat vanuit gedeclareerde zorg of medegebruikers.