Op het gebied van zoetwatervoorziening is het beleid gericht op een duurzame zoetwatervoorziening die economisch doelmatig is. De uitvoering is gericht op het zoveel mogelijk voorkomen van tekorten. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en gebruikers. Het Ministerie van IenW werkt samen met deze partijen in het Deltaprogramma Zoetwater. De maatregelen die in uitvoering worden genomen staan in het Deltaplan Zoetwater.
In periodes van ernstig watertekort (in droge zomers) wordt water verdeeld op basis van een verdringingsreeks.
Op dit artikel worden de producten op het gebied van zoetwatervoorziening verantwoord. De waterkwaliteit maatregelen in het hoofdwatersysteem die niet verbonden zijn aan waterveiligheid en zoetwatervoorziening worden op artikel 7 van het deltafonds verantwoord.
Dit artikel is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal waterbeleid) op de begroting van hoofdstuk XII.
Ambities voor zoetwater
Nederland heeft een unieke ligging in een delta. Water speelt niet alleen een cruciale rol in de leefbaarheid van onze omgeving, het is ook een verbindend element in onze economische positie. Zelfs in droge tijden komen via de Rijn en de Maas nog honderdduizenden liters zoetwater ons land binnen. Dit is een belangrijk concurrentievoordeel ten opzichte van landen die deze rivieren niet hebben. Nederland bezit unieke kennis en kunde op het gebied van waterbeheer en waterkwaliteit en verdient daar veel geld mee.
Om de bijdrage van zoetwater aan onze sterke economische positie te behouden en te versterken, in harmonie met de leefomgeving, is het zaak dat er geanticipeerd wordt op toekomstige trends en ontwikkelingen. Nu al zijn er knelpunten en deze nemen toe bij klimaatverandering. De ambitie is om de rol die zoetwater in onze sterke economische positie speelt niet alleen te behouden, maar ook te versterken en ervoor te zorgen dat water blijft bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Rijk, regio en gebruikers nemen samen de verantwoordelijkheid voor een goede zoetwatervoorziening en het voorkomen van tekorten. Het Ministerie van IenW heeft in 2020 financieel bijgedragen aan het uitvoeringsprogramma voor de periode 2015–2021 en geïnvesteerd in het ontwikkelen van kennis en beleid ten behoeve van besluitvorming over de periode na 2021. In 2020 is afgesproken dat de intentie is om het beschikbare budget voor het 2e zoetwatermaatregelenpakket voor de periode 2022-2027 met € 100 miljoen extra op te hogen (Kamerstukken II 2019-2020, 27625, nr. 500) IenW heeft een belangrijke (financiële en personele) bijdrage geleverd aan het Programmabureau Zoetwater ten behoeve van de uitvoering van de Deltabeslissing Zoetwater.
In 2020 is in de herijking van het Deltaprogramma (Deltaprogramma 2021) de ambitie vastgelegd dat Nederland in 2050 weerbaar is tegen watertekorten. Dit is verder uitgewerkt in vijf nationale zoetwaterdoelen:
– Het in stand houden en bevorderen van een gezond en evenwichtig watersysteem.
– Het beschermen van de cruciale gebruiksfuncties drinkwater (volksgezondheid), energie, kwetsbare natuur, waterkeringen en het tegengaan van klink en zetting.
– Het effectief en zuinig gebruiken van het beschikbare water.
– Het bevorderen van de concurrentiepositie van Nederland wat betreft aan water gerelateerde economie.
– Het ontwikkelen van waterkennis, -kunde en -innovatie ten behoeve van de zoetwaterdoelen.
In de herijking van het Deltaprogramma en in de Nationale Omgevingsvisie is in 2020 ook een voorkeursvolgorde regionaal waterbeheer vastgelegd: Beter rekening houden met waterbeschikbaarheid bij de ruimtelijke inrichting, zuiniger zijn met water, water beter vasthouden, water slimmer verdelen, en accepteren van restschade.
Voor het hoofdwatersysteem is de strategie Klimaatbestendige Zoetwatervoorziening vastgelegd, waarbij het beschikbare water op basis van gezamenlijke, situationele sturing van alle waterbeheerders slimmer vastgehouden wordt in buffers. Voor de hoge zandgronden wordt steviger ingezet op grondwatervoorraadbeheer. Deze voorkeursstrategie is mede bepalend voor de maatregelen in het uitvoeringsprogramma voor 2022-2027 wat in 2020 verder vorm heeft gekregen.
Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar het Deltaprogramma 2021.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2020 | 2020 | ||
Verplichtingen | 45.088 | 7.576 | 5.682 | 8.420 | 31.038 | 33.284 | ‒ 2.246 | 1 |
Uitgaven | 33.918 | 11.397 | 11.739 | 6.434 | 15.802 | 27.520 | ‒ 11.718 | |
2.02 Overige waterinvesteringen zoetwatervoorziening | 31.830 | 9.327 | 9.492 | 4.345 | 14.268 | 24.435 | ‒ 10.167 | |
2.02.01 Verkenningen en planuitwerking zoetwatervoorziening | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
2.02.02 Realisatieprogramma zoetwatervoorziening | 31.830 | 9.327 | 9.492 | 4.345 | 14.268 | 24.435 | ‒ 10.167 | 2 |
2.03 Studiekosten | 2.088 | 2.070 | 2.247 | 2.089 | 1.534 | 3.085 | ‒ 1.551 | |
2.03.01 Studie en onderzoekskosten Deltaprogramma | 2.088 | 2.070 | 2.247 | 2.089 | 1.534 | 3.085 | ‒ 1.551 | 3 |
2.09 Ontvangsten Investeringen in zoetwatervoorziening | 6.716 | 0 | 755 | 6.893 | 1.500 | 0 | 1.500 | 4 |
Onderstaand wordt op het niveau van artikelonderdeel en de verplichtingen een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.
1. De lagere realisatie wordt voor € 4,2 miljoen bepaald door vertraging in de uitvoering van de eerste tranche Zoetwatermaatregelen, waarbinnen voornamelijk minder is besteedt aan het project «Klimaatbestendige Wateraanvoervoorzieningen Midden Nederland» waarvoor extra procedures zijn gevolgd en aanvullend overleg heeft plaatsgevonden met belanghebbenden over onder andere grondverwerving (€4,4 miljoen) en ontvangen prijsbijstelling (€ 0,2 miljoen).
Daarnaast is er een hogere verplichting van € 7 miljoen voor een meerjarige verplichting voor de subsidieregeling bevaarbaarheid en een lagere verplichting van € 3,8 miljoen voor IJsselmeergebied/Peilbesluit door een te optimistische programmering en bestuurlijke problematiek bij de uitvoering van de maatregelen Friese IJsselmeerkust, waardoor de uitvoeringsplanning naar latere jaren is verschoven en een lagere verplichting van € 1,5 miljoen voor de vertraging van de subsidieregeling bevaarbaarheid. Een per saldo hogere realisatie van € 0,3 miljoen bestaande uit diverse kleine mutaties .
2. De lagere realisatie van € 10,2 miljoen wordt voor € 13,2 miljoen voornamelijk veroorzaakt door vertraging bij Klimaatbestendige Wateraanvoervoorzieningen Midden Nederland, waarvoor extra procedures zijn gevolgd en aanvullend overleg heeft plaatsgevonden met belanghebbenden over onder andere grondverwerving. Tevens was er sprake van vertraging bij de baggerwerkzaamheden bij de Gekanaliseerde Hollandse IJssel en bij de uitvoering van een aantal projecten, zoals: robuust regionaal watersysteem Roode Vaart, de Krekenvisie, de zoetwatermaatregelen bij Freshem en de maatregel "Sturen op zout".
Lagere uitgaven voor IJsselmeergebied/Peilbesluit (€3,8 miljoen) door een te optimistische programmering en bestuurlijke problematiek bij de uitvoering van de maatregelen Friese IJsselmeerkust, waardoor de uitvoeringsplanning naar latere jaren is verschoven. Op basis van de planuitwerking zal de provincie Friesland (trekker van dit project) de uitvoeringsplanning nader duiden.
Een hogere realisatie op project Ecologische maatregelen Markermeer (€ 6,7 miljoen). Ten gevolge van de PAS uitspraak bij de Raad van State, was vertraging in de vergunningaanvraag opgetreden. Werk dat gepland was in eerdere jaren, is daardoor naar 2020 verschoven.
3. De lagere realisatie van € 1,6 wordt voor € 1,5 miljoen veroorzaakt door met name vertraging van de totstandkoming van de subsidieregeling bevaarbaarheid als gevolg van de uitwerking van complexe vraagstukken in relatie tot bestuurlijke afspraken. De verplichting voor de uitvoering van de subsidieregeling door RVO is uiteindelijk eind 2020 verstrekt. € 0,1 miljoen voornamelijk veroorzaakt door de voorbereidingen voor de uit te voeren maatregelen voor het Deltaprogramma Zoetwatermaatregelenpakket Fase 2 die meer tijd hebben gekost dan werd voorzien, waardoor minder onderzoeken zijn gerealiseerd. De komende jaren ligt de nadruk op de uitvoering van deze onderzoeken.
4. De hogere ontvangsten (€ 1,5 miljoen) betreffen de bijdrage van de provincie Flevoland in de kosten van het project Ecologische maatregelen Markermeer. Deze betaling was gepland in 2019, maar is pas in 2020 door de provincie betaald.
2.01 Aanleg waterkwantiteit
Er worden op dit artikelonderdeel nu geen projecten verantwoord.
2.02 Overige waterinvesteringen zoetwatervoorziening
Motivering
Het betreft projecten die de zoetwatervoorziening bevorderen en de kwaliteit waarborgen. Dit zijn maatregelen en voorzieningen van nationaal belang ter voorkoming en waar nodig beperking van waterschaarste en ook ter bescherming of verbetering van de chemische of ecologische kwaliteit van watersystemen, voor zover deze onderdeel uitmaken van opgaven op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
2.02.01 Verkenningen- en Planuitwerkingsprogramma
Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering.
Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.
Projectbudget | Oplevering | Toelichting | |||
|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting 2020 | huidig | begroting 2020 | huidig | |
Projecten Nationaal | |||||
EPK Planuitwerking en verkenningen Zoetwatervoorziening | 12 | 0 | 1 | ||
Totaal programma planuitwerking en verkenning | 12 | 0 | |||
budget DF 2.02.01 | 12 | 0 |
Toelichting
1. In 2020 is het budget ingezet voor de uitvoering van door RWS uit te voeren onderzoekswerkzaamheden inzake Zoetwatervoorziening en is daarom overgeboekt naar artikel 2.03 Studiekosten.
2.02.02 Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening
Kasbudget 2020 | Projectbudget | Openstelling | Toelichting | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting2020 | realisatie | verschil | begroting2020 | huidig | begroting2020 | huidig | |
Projecten Nationaal | ||||||||
Deltaplan zoetwater | 23 | 6 | ‒ 17 | 76 | 75 | 2021 | 2021 | 1 |
Projecten Zuidwest-Nederland | 0 | |||||||
Ecologische Maatr. Markermeer | 0 | 7 | 7 | 10 | 10 | 2021-2022 | 2021-2022 | 2 |
Besluit Beheer Haringvlietsluizen | 1 | 1 | 0 | 76 | 83 | 2018 | 2018 | 3 |
Programma realisatie | 24 | 14 | ‒ 10 | 162 | 168 | |||
begroting (DF 2.02.02) | 24 | 14 | ‒ 10 | |||||
Toelichting
1. De lagere realisatie op Deltaplan Zoetwater ad € 17 miljoen wordt voor € 13 miljoen voornamelijk veroorzaakt door vertraging bij Klimaatbestendige Wateraanvoervoorzieningen Midden Nederland, waarvoor extra procedures zijn gevolgd en aanvullend overleg heeft plaatsgevonden met belanghebbenden over onder andere grondverwerving. Tevens was er sprake van vertraging bij de baggerwerkzaamheden bij de Gekanaliseerde Hollandse Ijssel en bij de uitvoering van een aantal projecten, zoals onder andere: robuust regionaal watersysteem Roode Vaart, de Krekenvisie, de zoetwatermaatregelen bij Freshem en de maatregel "Sturen op zout".
Lagere uitgaven voor IJsselmeergebied/Peilbesluit (€ 3,8 miljoen) door een te optimistische programmering en bestuurlijke problematiek bij de uitvoering van de maatregelen Friese IJsselmeerkust, waardoor de uitvoeringsplanning naar latere jaren is verschoven. Op basis van de planuitwerking zal de provincie Friesland (trekker van dit project) de uitvoeringsplanning nader duiden.
2. Betreft het project Ecologische maatregelen Markermeer (€ 7,6 miljoen). Ten gevolge van de PAS uitspraak bij de Raad van State, was vertraging in de vergunningaanvraag opgetreden. Werk dat gepland was in eerdere jaren, is daardoor naar 2020 verschoven.
3. Projectbudget besluit beheer haringvlietsluizen is toegenomen met € 6,9 miljoen door terugbetaling van het waterschap Hollandse Delta voor onderdelen van de compenserende maatregelen waarvoor Rijkswaterstaat risicodragend was.
Uitvoering Deltaplan Zoetwater 2015-2021
In het Deltaplan Zoetwater gaat het om zoetwatermaatregelen van nationaal belang: deze maatregelen hebben als doel huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening te verminderen en Nederland voor te bereiden op de mogelijke gevolgen van klimaatverandering.
Verspreid over Nederland zijn maatregelen voor zuinig gebruik, vasthouden, bergen en aanvoeren van zoetwater in uitvoering. De uitvoering van deze maatregelen uit het Deltaplan Zoetwater is volgens schema verlopen. Alle zoetwaterregio's en het Rijk (Rijkswaterstaat en het ministerie van IenW) werken aan de afgesproken maatregelen. Ook de drinkwatersector doet investeringen ten behoeve van de toekomstige drinkwatervoorziening. Twee voorbeelden van maatregelen voor een klimaatbestendige zoetwatervoorziening waar in 2020 verder aan is gewerkt: het flexibel peilbeheer in het IJsselmeergebied en de Capaciteitstoename Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden Nederland (KWA). In 2020 waren bijna alle maatregen in uitvoering en zijn enkele projecten afgerond. Alle maatregelen per regio, in het regionale systeem en het hoofdwatersysteem, staan beschreven in het Deltaprogramma 2021.
Een van de maatregelen die in 2020 tot uitvoering is gekomen is de Roode Vaart. Via de Roode Vaart in Zevenbergen wordt een extra aanvoerroute gecreëerd van zoet water voor West-Brabant. Hier is een openwatergang aangelegd tot een mooie brede waterloop, waardoor er veel meer zoetwater naar het achterland kan worden doorgeleid.
Onderdeel van de realisatie zijn (incidentele) subsidies en uitkeringen aan andere overheden. In de tabel budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is in regel 2.02.02 Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening een bedrag van € 53,6 miljoen aan subsidieverplichtingen opgenomen voor de periode 2015 ‒ 2021. De bedragen hebben betrekking op de verlening van subsidies aan de volgende waterschappen: Stichtse Rijnlanden, Hollandsche Delta, Brabantse Delta, Delfland en Rivierenland.
IenW boekt in de periode 2015 ‒ 2021 ook een bedrag van in totaal € 68 miljoen over naar het Provinciefonds voor het nemen van zoetwatermaatregelen. Deze middelen dragen ook bij aan het verminderen van huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening en aan het opvangen van mogelijke gevolgen van klimaatverandering. Deze zoetwatermaatregelen van nationaal belang zijn opgenomen in het Deltaplan Zoetwater, onderdeel van het Deltaprogramma.
Een aantal zoetwatermaatregelen van nationaal belang worden door het Rijk uitgevoerd. Voor de programmering van deze maatregelen is ten behoeve van zoetwatermaatregelen van Rijkswaterstaat € 17,3 miljoen toegevoegd vanuit artikelonderdeel 5.03, investeringsruimte.
Daarnaast is in 2020 gewerkt aan het maatregelenpakket voor het Deltprogramma Zoeterwater Fase 2.
2.03 Studiekosten
Motivering
Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en de overige studiekosten op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Studie- en onderzoekskosten Deltaprogramma
Op dit onderdeel van de begroting staan de studie- en onderzoekskosten ten behoeve van het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) die betrekking hebben op zoetwatervoorziening.
– Zoetwatervoorziening: het zorgen voor de benodigde kennis om de adaptatiepaden zoals beschreven in het Deltaprogramma voor zoetwater verder te onderbouwen en te ontwikkelen. In 2020 is het beeld van de knelpunten geactualiseerd en zijn de kansrijke maatregelen in beeld gebracht.
– IJsselmeergebied: Het nieuwe peilbesluit maakt het mogelijk dat het waterpeil aan het einde van de zomer enkele weken vroeger dan voorheen kan worden verlaagd. Dit heeft positieve effecten op de ecologie, maar kan tot gevolg hebben dat de jachthavens minder goed toegankelijk worden. Daarom is in 2020 een subsidieregeling Bevaarbaarheid IJsselmeer opgesteld, waarmee de extra kosten van het baggeren kunnen worden gecompenseerd.
In 2020 heeft de provincie Fryslân verder gewerkt aan de voorbereiding van projectbeslissingen voor een vijftal deelgebieden teneinde de Friese IJsselmeerkust robuuster te maken, waarbij een koppeling wordt gemaakt met regionaal gefinancierde maatregelen op het gebied van recreatie en natuur- en landschapsbeleving.
2.09 Ontvangsten
In 2020 is € 1,5 miljoen ontvangen. Dit betreft de bijdrage van de provincie Flevoland in de kosten van het project Ecologische maatregelen Markermeer.
Deze ontvangst was gepland om in 2019 te ontvangen, maar is uiteindelijk in 2020 door de provincie betaald.