De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden. Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

• – de vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door UWV;

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsongeschiktheidsbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

WIA-criterium voor werknemers met loonkostensubsidie

Het wetsvoorstel waarmee het WIA-claimcriterium wordt aangepast voor mensen die met loonkostensubsidie werken in de Participatiewet is uitgesteld en zal op zijn vroegst per 1 januari 2023 in werking kunnen treden, een jaar later dan in de begroting 2021 is gemeld. In de Stand van de uitvoering sociale zekerheid van december 2021 (Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 666) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken op dit dossier.

Maatregelen loondoorbetaling bij ziekte

In 2021 is op de volgende manieren doorgewerkt aan afspraken uit het pakket loondoorbetaling bij ziekte van eind 2018. In 2021 is het ZonMw programma Verbetering re-integratie 2e spoor gestart, naast het programma Verbetering kwaliteit poortwachtersproces dat in 2020 van start is gegaan. Het wetsvoorstel dat het mogelijk maakt om de Aof-premie voor kleine werkgevers te verlagen per 2022 is behandeld en aangenomen door het parlement. Het wetsvoorstel «RIV-toets UWV door arbeidsdeskundigen» is vanwege de demissionaire status van het kabinet Rutte III in 2021 controversieel verklaard en is doorgeschoven naar het nieuw aangetreden kabinet.

Scholingsexperiment bij WGA-gerechtigden

Op basis van het regeerakkoord (2017–2021) is het scholingsexperiment voor WGA-gerechtigden ingericht. Doel van het experiment is te beproeven op welke wijze UWV door inzet van scholing de werkhervattingskansen van WGA-gerechtigden kan vergroten. UWV heeft afgelopen jaar de pilots voorbereid die in vier regio’s in 2022 van start gaan om leerwerktrajecten, al dan niet gecombineerd met functionele taaltrainingen en intensieve begeleiding, in de praktijk te beproeven. Dit experiment wordt aan de hand van een implementatiestudie geëvalueerd. Daarnaast is gewerkt aan deskundigheidsbevordering van UWV-professionals om scholing binnen de re-integratie van WGA-gerechtigden gerichter in te zetten. Met de Stichting van de Arbeid is in 2021 afgesproken om gezamenlijk op basis van ervaringen uit het scholingsexperiment WGA de communicatie over scholing vorm te geven.

Aanpassing AO tegemoetkoming

Met ingang van 1 januari 2021 is de tegemoetkoming voor arbeidsongeschikten op basis van de wettelijk voorgeschreven indexering gewijzigd van € 182,69 naar € 185,61 (Stcrt. 2020, 61666). Aansluitend is de AO-tegemoetkoming bij besluit verlaagd met € 2 netto per jaar naar € 183,61 netto per jaar (Stb. 2021, 259). Deze verlaging is gebruikt ter dekking van een toezegging aan de Eerste Kamer om het overgangsrecht voor een specifieke groep werkende Wajongers aan te passen (Kamerstukken I 2019/20, 35 213, nr. Q).

Kwijtschelding WIA-voorschotten

In 2021 is het aantal voorschotten gestegen van mensen die wachten op de UWV-beoordeling van hun WIA-aanvraag. Deze toename is het gevolg van de maatregelen als gevolg van het coronavirus en de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Als bij de verlate claimbeoordeling alsnog blijkt dat er geen recht is op een WIA-uitkering, is het voorschot onverschuldigd betaald. Dit kan leiden tot hoge terugvorderingen. In de brief van 31 augustus is de Tweede Kamer geïnformeerd over het besluit om niet tot terugvordering over te gaan en de onverschuldigd verstrekte voorschotten kwijt te schelden (Kamerstukken II 2020/21, 32 716, nr. 44). Dit beleid geldt tot 31 december 2022 en wordt in de zomer van 2022 geëvalueerd.

Inkomensoverdrachten

Ongevallenverzekering (OV) (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatstverdiende loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor de Ongevallenverzekering zijn € 0,05 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de voorwaarden daarvoor voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of bij wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. De WIA wordt uitgevoerd door UWV. Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun (ex-)werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Inkomensvoorziening volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA)

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten IVA komen € 41 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 49 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 90 miljoen lager dan begroot. De voornaamste oorzaak hiervoor is een lagere gemiddelde uitkeringshoogte.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal uitkeringen in de IVA komt lager uit dan begroot. Dit komt door een lichte daling van de instroom en een stijging van de uitstroom ten opzichte van de begroting. De doorstroom van de WGA naar de IVA is wel licht gestegen.

Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA) inclusief WGA eigenrisicodragers

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WGA komen € 100 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 49 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 50 miljoen hoger dan begroot. Dit resultaat is een saldo van een hoger aantal uitkeringen en een lagere gemiddelde uitkeringshoogte. De voornaamste oorzaak voor hogere lasten is een hogere instroom. Deze toename is het gevolg van de maatregelen als gevolg van het coronavirus en de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Dit leidt tot een stijging van het aantal voorschotten. Wanneer keuringen niet tijdig kunnen plaatsvinden, wordt een voorschot verstrekt. Dit voorschot wordt geregistreerd als instroom in de WGA.

Beleidsrelevante kerncijfers

De instroom in de WGA is duidelijk hoger dan verwacht. Zoals hierboven beschreven is de grootste oorzaak daarvoor corona. Wanneer de uitgestelde keuringen plaatsvinden zorgt dit ook voor een grotere uitstroom en doorstroom van de WGA naar de IVA. Door de stijgende instroom is het aantal uitkeringen in de WGA ook hoger dan verwacht.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennia lang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAO komen € 39 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 46 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 7 miljoen lager dan begroot. Zowel het aantal uitkeringen als de gemiddelde uitkeringshoogte komt ongeveer uit zoals begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Het aantal fraudemeldingen bij UWV is evenals vorig jaar gedaald. De oorzaak daarvan is tweeledig. Enerzijds zijn er nog effecten als gevolg van coronamaatregelen, waardoor de onderzoeksmogelijkheden beperkt waren. Anderzijds zijn er wijzigingen in de systemen ingevoerd waardoor wijzigingen in de uitkeringssituatie eerder worden gesignaleerd en de uitkering daarop wordt aangepast, hetgeen resulteert in minder interne meldingen.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)

De WAZ is een verplichte verzekering voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaren, directeuren-grootaandeelhouders en meewerkende echtgenoten tegen de inkomensgevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. De WAZ is op 1 augustus 2004 ingetrokken. Sindsdien kunnen ondernemers zelf bepalen of zij de inkomensrisico’s al dan niet willen afdekken, bijvoorbeeld via een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. De WAZ blijft gelden voor zelfstandigen die op 1 augustus 2004 een uitkering ontvingen. De WAZ wordt uitgevoerd door UWV.

Beleidsrelevante kerncijfers

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Scholingsexperiment voor WGA-gerechtigden

Op basis van het regeerakkoord (2017–2021) is het scholingsexperiment voor WGA-gerechtigden ingericht. Doel van het experiment is te beproeven op welke wijze UWV door inzet van scholing de werkhervattingskansen van WGA-gerechtigden kan vergroten. In 2021 zijn met name voorbereidingen getroffen om in 2022 van start te gaan met de pilots in vier regio’s.

Budgettaire ontwikkelingen

De beschikbare middelen voor het scholingsexperiment WGA van 2021 zijn bij de 2e suppletoire begroting van dit jaar op de volgende manieren verplaatst binnen de SZW begroting. De middelen voor het inkopen van functionele taaltrainingen en leerwerktrajecten worden vanaf nu verantwoord onder de premiegefinancierde middelen van beleidsartikel 3. Daarnaast zijn middelen naar beleidsartikel 11 overgeboekt om de uitvoeringskosten te financieren. Ten slotte zijn de resterende middelen van 2021 afgeboekt vanwege de kleinschaligere opzet van het scholingsexperiment.

Re-integratie WIA/WAO/WAZ/ZW/WW

Voor de re-integratie van uitkeringsgerechtigden in de WIA, WAO, WAZ, ZW en WW zet UWV middelen in om hen zo nodig te begeleiden op weg naar werk en te ondersteunen zodra zij werk hebben. UWV zet deze middelen in voor de inkoop van trajecten en diensten gericht op het vinden van werk. Daarnaast koopt UWV voorzieningen (waaronder jobcoaching en vervoersvoorzieningen) in voor het ondersteunen van werkenden met een structurele functionele beperking.

UWV beschikt vanaf 2015 over een geïntegreerd taakstellend re-integratiebudget voor de inzet van trajecten en van voorzieningen voor de re-integratieondersteuning van gedeeltelijk arbeidsgeschikten (inclusief Wajongers). Dit budget wordt jaarlijks aan UWV beschikbaar gesteld en door UWV verantwoord via de reguliere rapportages. Het begrotingsgefinancierde gedeelte van het re-integratiebudget wordt verantwoord in beleidsartikel 4.

Budgettaire ontwikkelingen

De premiegefinancierde uitgaven aan re-integratietrajecten zijn op basis van de realisatiegegevens van UWV circa € 11 miljoen lager uitgevallen dan bij begroting beschikbaar is gesteld. De voornaamste reden hiervoor is dat het initiële bedrag uit de begroting 2021 naar beneden is bijgesteld naar aanleiding van ramingen van UWV. Circa € 5 miljoen van de lager uitgevallen € 11 miljoen wordt verklaard door de subsidieregeling Individuele Plaatsing en Steun (IPS). Voor IPS is er in 2021 namelijk voor de gemeentelijke doelgroep nog geen regeling opgesteld. Een oorzaak hiervoor was dat er nog geen uitvoerder was gevonden.