Op het gebied van zoetwatervoorziening is het beleid gericht op een duurzame zoetwatervoorziening die economisch doelmatig is. De uitvoering is gericht op het zoveel mogelijk voorkomen van tekorten. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en gebruikers. Het Ministerie van IenW werkt samen met deze partijen in het Deltaprogramma Zoetwater. De maatregelen die in uitvoering worden genomen staan in het Deltaplan Zoetwater.
In periodes van ernstig watertekort (in droge zomers) wordt water verdeeld op basis van een verdringingsreeks.
Op dit artikel worden de producten op het gebied van zoetwatervoorziening verantwoord. De waterkwaliteit maatregelen in het hoofdwatersysteem die niet verbonden zijn aan waterveiligheid en zoetwatervoorziening worden op artikel 7 van het deltafonds verantwoord.
Dit artikel is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal waterbeleid) op de begroting van hoofdstuk XII.
Ambities voor zoetwater
Nederland heeft een unieke ligging in een delta. Water speelt niet alleen een cruciale rol in de leefbaarheid van onze omgeving, het is ook een verbindend element in onze economische positie. Zelfs in droge tijden komen via de Rijn en de Maas nog honderdduizenden liters zoetwater ons land binnen. Dit is een belangrijk concurrentievoordeel ten opzichte van landen die deze rivieren niet hebben. Nederland bezit unieke kennis en kunde op het gebied van waterbeheer en waterkwaliteit en verdient daar veel geld mee.
Om de bijdrage van zoetwater aan onze sterke economische positie te behouden en te versterken, in harmonie met de leefomgeving, is het zaak dat er geanticipeerd wordt op toekomstige trends en ontwikkelingen. Nu al zijn er knelpunten en deze nemen toe bij klimaatverandering. De ambitie is om de rol die zoetwater in onze sterke economische positie speelt niet alleen te behouden, maar ook te versterken en ervoor te zorgen dat water blijft bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Rijk, regio en gebruikers nemen samen de verantwoordelijkheid voor een goede zoetwatervoorziening en het voorkomen van tekorten. Voor het 2e zoetwatermaatregelenpakket 2022-2027 is er € 250 miljoen beschikbaar vanuit het Deltafonds. Deze middelen dienen om de gevolgen van langdurige droogte en lage rivierafvoer als gevolg van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken. Hiervoor is een gezamenlijk (Rijk en regio) uitvoeringsprogramma, het Deltaplan Zoetwater. Dit Deltaplan gaat in op de inzet (financiële bijdrage) van Rijk en regio. IenW levert een belangrijke (financiële en personele) bijdrage aan het Programmabureau Zoetwater ten behoeve van de uitvoering van het Deltaprogramma Zoetwater.
Het hoofddoel is dat Nederland weerbaar is tegen watertekorten in 2050. Deze ambitie is uitgewerkt in vijf nationale zoetwaterdoelen:
• Het in stand houden en bevorderen van een gezond en evenwichtig watersysteem.
• Het beschermen van de cruciale gebruiksfuncties drinkwater (volksgezondheid), energie, kwetsbare natuur, waterkeringen en het tegengaan van klink en zetting.
• Het effectief en zuinig gebruiken van het beschikbare water.
• Het bevorderen van de concurrentiepositie van Nederland wat betreft aan water gerelateerde economie.
• Het ontwikkelen van waterkennis, -kunde en -innovatie ten behoeve van de zoetwaterdoelen.
Met de herijkte Deltabeslissing Zoetwater zijn een adaptieve strategie voor zoetwater en een uitvoeringsprogramma, het Deltaplan Zoetwater, beschikbaar gekomen. Het Deltaplan Zoetwater fase 2 beschrijft de maatregelen die worden genomen in de periode 2022–2027. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar het Deltaprogramma 2022.
Van ambities naar uitvoering
Met de deltabeslissing Zoetwater en de daaruit volgende Zoetwaterstrategie wordt beoogd een duurzaam en economisch doelmatige zoetwatervoorziening te realiseren. Het Deltaprogramma Zoetwater kent een korte- en langetermijnstrategie. Voor de korte termijn (tot 2028) levert het Deltaprogramma de uitwerking van de afspraken over waterbeschikbaarheid, een investeringsprogramma waarin maatregelen zijn opgenomen voor het robuuster maken van het watersysteem (nationaal en regionaal) en een kennisagenda voor verdere onderbouwing en ontwikkeling van de adaptieve strategie. Voor het maken van afspraken over waterbeschikbaarheid is eerst transparantie nodig over vraag en aanbod nu en in de toekomst. Hiermee wordt helderheid gegeven over het risico op tekort aan zoetwater voor gebruikers en de inspanningen en verantwoordelijkheden die de overheid voor de zoetwatervoorziening heeft. De langetermijnstrategie voor zoetwater (na 2028) is gericht op het behouden van beleidsopties en het benutten van meekoppelkansen, gezien de onzekerheid van klimaatontwikkeling.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2022 | 2022 | ||
Verplichtingen | 5.682 | 8.420 | 31.038 | 37.281 | 128.731 | 54.922 | 73.809 | 1 |
Uitgaven | 11.739 | 6.434 | 15.802 | 35.173 | 71.465 | 62.989 | 8.476 | |
2.02 Ontwikkeling zoetwatervoorziening | 9.492 | 4.345 | 14.268 | 33.224 | 69.590 | 58.321 | 11.269 | |
2.02.01 Planning zoetwatervoorziening | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
2.02.02 Aanleg zoetwatervoorziening | 9.492 | 4.345 | 14.268 | 33.224 | 69.590 | 58.321 | 11.269 | 2 |
2.03 Studiekosten | 2.247 | 2.089 | 1.534 | 1.949 | 1.874 | 4.668 | ‒ 2.794 | |
2.03.01 Studie en onderzoekskosten Deltaprogramma | 2.247 | 2.089 | 1.534 | 1.949 | 1.874 | 4.668 | ‒ 2.794 | 3 |
2.09 Ontvangsten investering in waterkwantiteit en zoetwatervoorzieningen | 755 | 6.893 | 1.500 | 92 | 0 | 0 | 0 |
Onderstaand wordt op het niveau van artikelonderdeel en de verplichtingen een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.
1. De verplichtingenrealisatie is € 73,8 miljoen hoger dan begroot. De reden hiervoor is dat met betrekking tot de subsidieregeling Deltaplan zoetwater € 80,6 miljoen meer verplichtingen zijn aangegaan dan was begroot. Een hogere realisatie op de Implusregeling Ruimtelijke Adaptatie € 16,4 miljoen. Ten aanzien van het Deltaplan Zoetwater is € -15,4 miljoen minder geraliseerd. Daarnaast zijn er verschillende kleinere mutaties die per saldo een verlaging van € -7,8 miljoen bedragen.
2. Op dit artikelonderdeel is € 11,3 miljoen meer gerealiseerd dan begroot. De reden hiervoor is dat met betrekking tot de subsidieregeling Deltaplan zoetwater € 10,6 miljoen meer bijdragen zijn betaald dan was begroot. Een hogere realisatie op de Impulsregeling Ruimtelijke Adaptatie € 16,4 miljoen. Ten aanzien van het Deltaplan Zoetwater deelproject is € -15,4 miljoen minder gerealiseerd. Dit wordt met name veroorzaakt door vertraging van het project maatregelen Friese IJsselmeerkust waar PFAS in de grond is aangetroffen. Daarnaast zijn er verschillende kleinere mutaties die per saldo een verlaging van € -0,3 miljoen bedragen.
3. De lagere realisatie (€ -2,8 miljoen) is met name het gevolg van vertragingen minder aanvragen vanuit de regio bij de subsidieregeling bevaarbaarheid jachthavens en vaargeulen Ijsselmeer.
2.01 Ontwikkeling waterkwantiteit
Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering.
Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.
Er zijn momenteel geen projecten verantwoord.
2.02 Ontwikkeling zoetwatervoorziening
Motivering
Het betreft projecten die de zoetwatervoorziening bevorderen en de kwaliteit waarborgen. Dit zijn maatregelen en voorzieningen van nationaal belang ter voorkoming en waar nodig beperking van waterschaarste en ook ter bescherming of verbetering van de chemische of ecologische kwaliteit van watersystemen, voor zover deze onderdeel uitmaken van opgaven op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Aanleg ZoetwatervoorzieningIn het Deltaprogramma werkt het Rijk samen met decentrale overheden aan het weerbaarder maken van ons land tegen watertekorten. Zo verbetert het Deltaprogramma Zoetwater o.a. de wateraanvoer naar laag Nederland en zorgt het voor een betere verdeling van het rivierwater. Ook wordt water beter vastgehouden in de hoge zandgronden. Ook wordt er sterker ingezet op zuinig zijn met water en beter rekening gehouden met de waterbeschikbaarheid bij de ruimtelijke inrichting.
In 2022 zijn tien maatregelen uit Fase 1 2015-2021 van dit programma afgerond, waaronder de zoetwater aanvoer naar West-Brabant via de Roode Vaart. De laatste 13 maatregelen uit Fase 1 worden in de periode t/m 2025 afgerond. Dit betreft o.a. de afronding van de Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden Nederland (KWA) en het robuuster maken van de Friese IJsselmeerkust. De lange uitvoeringstijd van de laatste maatregelen heeft mee te maken met de complexiteit van de projecten, waar procedures, grondaankopen en milieu ruimte (stikstof, PFAS) een rol spelen.
De uitvoering van Fase 2 van het Deltaprogramma Zoetwater 2022-2027 is gestart. Deze fase bestaat uit een maatregelenpakket van €800 miljoen euro, waarvan € 250 miljoen uit het Deltafonds en € 550 miljoen vanuit de regio wordt bekostigd. De benodigde middelen voor bijdragen uit het Deltafonds aan regionale maatregelen werden in 2022 via een incidentele suppletoire begroting geregeld. Op 22 juli 2022 werd de Specifieke Uitkering (SPUK) Zoetwater in de Staatscourant gepubliceerd. De eerste specifieke uitkeringsaanvragen uit het Deltafonds ter waarde van €91 miljoen Euro zijn in 2022 verplicht. De resterende aanvragen volgen in 2023. De uitvoering van de maatregelen van deze fase vinden plaats in de periode t/m 2027. Mogelijk zullen een aantal maatregelen een langere uitvoeringstijd nodig hebben, zeker daar waar grondaankopen, milieuruimte en afstemming met de NPLG en de landbouwtransitie een rol spelen.
In 2022 is het programma ook gestart met het bepalen van de methodiek ter concretiseren van de doelen voor de derde fase. Dit proces wordt in 2023 gecontinueerd rekening houdend met sturende uitspraken uit Water en Bodem Sturend en de NPLG ontwikkelingen.
Tijdelijke Impulsregeling Ruimtelijke Adaptatie:In 2021 is de impulsregeling Ruimtelijke Adaptatie van start gegaan. De regeling heeft als doel om regionale klimaatadaptatie projecten te versnellen. De aanvragen van de regio’s zijn zo veel mogelijk gebaseerd op de uitgevoerde stresstesten en risicodialogen.
Belangrijkste (budgettaire) aanpassingen
Kasbudget 2022 | Projectbudget | Openstelling | Toelichting | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | begroting2022 | realisatie | verschil | begroting2022 | huidig | begroting2022 | huidig | |
Projecten Nationaal | ||||||||
Deltaplan zoetwater | 21 | 5 | ‒ 16 | 70 | 77 | 2021 | 2024 | 1 |
Impuls ruimtelijke adaptie | 26 | 42 | 16 | 205 | 201 | 2 | ||
Zoetwater maatregelen | 10 | 21 | 11 | 25 | 241 | 3 | ||
Projecten Zuidwest-Nederland | ||||||||
Ecologische Maatr. Markermeer | 0 | 0 | 0 | 10 | 10 | 2021/2022 | 2021/2022 | |
Besluit Beheer Haringvlietsluizen | 1 | 1 | 0 | 84 | 84 | 2018/2029 | 2018/2029 | |
afrondingen | 0 | 1 | 1 | |||||
Programma realisatie | 58 | 69 | 11 | 395 | 614 | |||
begroting (DF 2.02.02) | 58 | 69 | 11 | |||||
Toelichting
1. De lagere realisatie (€ 16 miljoen) op het Deltaplan Zoetwater is met name veroorzaakt door het project Friese IJsselmeerkust (€ -12,7 miljoen) waarbij PFAS in de grond is gevonden waardoor het project vertraagd. Daarnaast zijn er verschillende kleinere mutaties die per saldo een verlaging van € -3,3 miljoen bedragen.
2. Een hogere realisatie op de Impulsregeling Ruimtelijke Adaptatie van € 16,4 miljoen omdat er meer subsidieaanvragen zijn betaald dan vooraf was geprognostiseerd.
3. Op de zoetwatermaatregelen is meer kas- en verplichtingenruimte gebruikt door het hoger dan voorziene aantal aanvragen.
Verkenningen- en planninguitwerkingsprogramma zoetwatervoorziening
Er worden op dit artikelonderdeel nu geen verkenningen en planuitwerkingen verantwoord.
2.03 Studiekosten
Motivering
Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en de overige studiekosten op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
In 2022 zijn er ondersteunende onderzoeken geïnitieerd, aan kennisprogramma’s van derden bijgedragen, onze rekenmodellen gedeeltelijk geactualiseerd en de methodiek voor het afwegen van doelen en maatregelen voor de Deltaprogramma Zoetwater fase drie ontworpen. Verder zijn er onderzoeken naar de impact van andere programma’s die relatie houden met zoetwater uitgevoerd.