Om ervoor te zorgen dat reizigers veilig, betrouwbaar en betaalbaar kunnen reizen van A naar B, en het spoor ook voor verladers van goederen een aantrekkelijke vervoersoptie te laten zijn, beheert en stuurt IenW de benutting van de hoofdspoorweginfrastructuur aan en stelt zij decentrale overheden in staat het Openbaar Vervoer buiten de hoofdspoorweginfrastructuur hiertoe te ontwikkelen, te beheren en te benutten.

Samenvatting budgettaire gevolgen van beleid

In onderstaande tabel is een samenvatting opgenomen van de totale verplichtingen, uitgaven en ontvangsten van dit artikel. De onderverdeling naar de financiële instrumenten is opgenomen in de totaal tabel van de budgettaire gevolgen van beleid.

In onderstaande tabel is een overzicht en toelichting opgenomen op de rol en verantwoordelijkheid van de Minister van Infrastructuur en Waterstaat bij Openbaar Vervoer en Spoor. Voor een nadere toelichting op de verschillende typologieën stimuleren, regisseren, financieren en (doen) uitvoeren wordt verwezen naar de leeswijzer.

Onderstaand zijn de indicatoren en kengetallen opgenomen die verbonden zijn met de doelstelling van dit beleidsartikel. Scores op indicatoren kunnen aanleiding zijn om beleid bij te sturen. De kengetallen bieden met name belangrijke contextuele informatie.

De indicatoren en kengetallen voor openbaar vervoer en spoor geven inzicht in de mate waarin aan de algemene doelstelling voldaan wordt. Zo laten de indicatoren m.b.t. spoorveiligheid zien of de veiligheid op en rond het spoor voldoende op orde is ten opzichte van eerdere jaren. De kengetallen rondom klanttevredenheid, treinpunctualiteit en impactvolle storingen op de infrastructuur geven een indicatie van de betrouwbaarheid en aantrekkelijkheid van de modaliteiten. Tenslotte geeft het aantal instappers, het vervoerd ladinggewicht en het aantal ov-chipkaarttransacties inzicht in de betaalbaarheid en de benutting van het ov en spoor.

Toelichting

De gegevens over 2024 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. Deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2026.

Toelichting

Bovenstaande cijfers geven inzicht in de punctualiteit van het spoorsysteem, het aantal impactvolle storingen en de aantallen goederen en reizigers die over het spoor vervoerd worden. Voor meer indicatoren op het thema punctualiteit geeft de website van ProRail de laatste inzichten.

De gegevens over 2024 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. Deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2026.

Toelichting

Hierboven staan indicatoren voor spoorveiligheid zoals deze worden gehanteerd in de beleidsagenda spoorveiligheid 2020-2025. Deze indicatoren worden gerapporteerd in het jaarverslag spoorveiligheid 2023 van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), waarin ze mede in samenhang met de achterliggende veiligheidsrisico’s nader worden toegelicht.

De gegevens over 2024 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. Deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2026.

Onderstaand wordt ingegaan op de beleidsconclusies op het gebied van het Openbaar Vervoer en Spoor.

Toekomstbeeld OV

De herijking van het toekomstbeeld 2040 heeft geresulteerd in een Situatieschets Toekomstbeeld Openbaar Vervoer 2040, die eerst aan de Landelijke OV en Spoortafel is besproken en begin 2024 aan de Tweede Kamer is aangeboden.

Marktordening spoor en implementatie hoofdrailnet concessie 2025-2033

In 2020 zijn de hoofdlijnen van het integrale besluit over de marktordening op het spoor na 2024 aan de Tweede Kamer gestuurd. In dit besluit is het voornemen opgenomen om de HRN-concessie opnieuw onderhands aan NS te gunnen.

Eind 2023 is de HRN-concessie opnieuw onderhands gegund aan NS, deze concessie loopt van 2025-2033. 2024 was de het implementatiejaar voor de nieuwe HRN-concessie, waarin uitvoering is gegeven aan de nieuwe eisen in de concessie. In samenwerking met NS zijn er ten opzichte van de HRN-concessie 2015-2024  verbeteringen voor de reiziger, ruimere informatievoorziening en nieuwe sturingsmogelijkheden uitgewerkt. In 2024 is onder meer het concessie-informatiesysteem (CIS) ingericht, dit is een database om de transparantie te vergroten over de activiteiten die NS verricht binnen de scope van de concessie. Tevens zijn de prestatie-indicatoren aangepast en de nieuwe indicatoren zijn geaudit. Daarnaast heeft NS enkele plannen (bijvoorbeeld: een samenwerkingsstrategie of een ambitie social return) opgeleverd en gedeeld met IenW.

Ook is in 2024 uitvoering gegeven aan de motie Bikker. Hiermee is incidenteel € 120 miljoen beschikbaar gesteld om de voorziene tariefsverhoging van NS voor 2024 met één jaar uit te stellen. Dat is per 1 januari 2024 ook gebeurd.

Instandhouding hoofdspoorweginfrastructuur

In het najaar van 2023 is de externe validatie op de door ProRail herijkte instandhoudingskosten van het spoor afgerond (Kamerstuk 36 410 A, nr. 16). Mede op basis hiervan is in 2024 samen met ProRail een basiskwaliteitsniveau voor het spoor gedefinieerd, naar analogie van de basiskwaliteitsniveaus die eerder voor de RWS-netwerken zijn vastgesteld. In het voorjaar van 2024 is de Kamer geïnformeerd over de denkrichtingen voor het BKN spoor (Kamerstuk 29984, nr. 1184). Hierover is eind maart met de Kamer gesproken in het debat ‘Strategische keuzes bereikbaarheid’. In juni 2024 is het BKN spoor inhoudelijk vastgeklikt (Kamerstuk 29984, nr. 1202). Op dat moment resteerde nog een dekkingsopgave waarvan het Kabinet Rutte-IV het op dat moment niet passend vond daarover nog te beslissen. Het kabinet Schoof I heeft de dekkingsopgave bij de Ontwerpbegroting 2025 ingevuld en het BKN Spoor definitief vastgesteld (Kamerstuk 29984, nr. 1213). Het basiskwaliteitsniveau is een stabiel, langjarig en robuust instandhoudingsniveau van de Nederlandse spoorinfrastructuur vanaf 2026, dat haalbaar en maakbaar is en waarbij een constructief veilig en betrouwbaar spoornetwerk onverminderd wordt geborgd. Het BKN spoor biedt langjarige duidelijkheid over de basiskwaliteit in het hele land en creëert het daarmee voorspelbaarheid richting ProRail, aannemers en vervoerders.

Samenwerking met ProRail

In 2024 werkten we verder aan de versterking van de samenwerking tussen IenW en ProRail. Dit doen we onder meer in het kader van programma Werk aan Uitvoering. Het verbeteren van de relatie tussen beleid en uitvoering staat daarbij centraal. Daarnaast is aandacht voor ‘integraal opdrachtgeverschap’ richting ProRail. Binnen het ministerie zijn inmiddels verschillende stappen gezet om de opdrachtgeversrol verder te professionaliseren. Dit doen we in het kader van de subsidieverlening voor aanlegprojecten en instandhouding en het beheer van de beheerconcessie van ProRail als beheerder van de spoorse infrastructuur.

Daarbij is aan AT Osborne een opdracht verleend om de kennis en kunde omtrent opdrachtgeverschap (en opdrachtnemerschap) van spoorse MIRT projecten te inventariseren te ontsluiten en verder te brengen In 2025 zal dit leiden tot een geactualiseerde ‘handreiking opdrachtgeverschap IenW-ProRail’. Het wetsvoorstel ‘Publiekrechtelijke omvorming ProRail’ is aanhangig bij de Tweede Kamer en is in januari 2024 gewijzigd in de ‘Wet sturing en verantwoording ProRail B.V.’, zodanig dat ProRail B.V. blijft en een privaatrechtelijk zbo wordt. Daarnaast is in afwachting van de behandeling van het wetsvoorstel ‘Wet sturing en verantwoording ProRail B.V.’ en om de continuïteit van ProRail als infrabeheerder te borgen, de beheerconcessie van ProRail beleidsneutraal verlengd tot 1 januari 2029.

Subsidierelatie MIRT

De Auditdienst Rijk heeft in haar interim Auditrapport 2024 een aantal ‘lichte’ aanbevelingen gedaan om het stelsel van toezicht en sturing van IenW aan ProRail te verbeteren. Dit heeft onder meer geleid tot een voorstel tot wijziging van de Subsidieregeling taakuitoefening beheerder van de HSWI, met als doel een vereenvoudiging van de werkwijze accountantsverklaringen. Daarnaast zijn acties in gang gezet om het werkproces van IenW aan ProRail inzake de subsidieverlening, bevoorschotting en verantwoording voor (MIRT) projecten te actualiseren.

Modernisering Spoorwegwet en lagere regelgeving

Met de modernisering van de Spoorwegwet wordt gewerkt aan één wet, één besluit en één regeling die meebeweegt met ontwikkelingen in Europese regelgeving. In 2024 is naar aanleiding van het advies van de Raad van State een aantal wijzigingen in het wetsvoorstel en de memorie van toelichting doorgevoerd. Het wetsvoorstel wordt in het voorjaar 2025 aan uw Kamer aangeboden. In 2024 is ook verder gewerkt aan de lagere regelgeving, waarmee invulling wordt gegeven aan de grondslagen in het wetsvoorstel Modernisering Spoorwegwet. Dit gebeurt met betrokkenheid van belanghebbenden. Naar verwachting wordt de lagere regelgeving rond de zomer van 2025 in consultatie gebracht.

Onderstaand is per artikelonderdeel, zoals opgenomen in de budgettaire tabel, voor de financiële instrumenten zoveel mogelijk aangegeven waarvoor de financiële overdracht in het jaar 2024 is aangewend.

1. OV en Spoor (€ 459,0 miljoen)

De volgende financiële instrumenten zijn ingezet:

Opdrachten (€ 5,0 miljoen)

• – Autoriteit Consument en Markt (ACM) (€ 0 miljoen). Bij de 2e suppletoire begroting 2024 is de vergoeding van € 1,1 miljoen middels een budgetoverboeking naar het ministerie van EZ overgeheveld. Dit verklaart waarom er geen realisatie zichtbaar is. Het betreft de jaarlijkse vergoeding aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) voor haar werk op het gebied van spoor zoals de Vervoerkamer. De Vervoerkamer reguleert de relatie tussen de beheerders en de gebruikers van het spoor. De betaalde vergoeding was fors lager dan begroot. Dit komt omdat er geen externe onderzoeken zijn uitgevoerd. Het restant van € 0,7 miljoen is overgeheveld naar opdrachtenbudget.

• – Overige opdrachten (€ 4,9 miljoen):

  • • OV en Stations (€ 1,2 miljoen): Dit betreffen opdrachten voor continue screening en de OV-begeleiderskaart (noodcontact indicatiestelling). Daaranaast zijn er een aantal kleine opdrachten voor diverse onderzoeken uitgevoerd.

  • • Aansturing NS en ProRail (€ 1,4 miljoen): Dit betreffen voornamelijk kosten die samenhangen met de nieuwe vervoersconcessie.

  • • Rijksinfrastructuur (€ 1,3 miljoen): Dit betreffen voornamelijk kosten die samenhangen met de nieuwe vervoersconcessie.

  • • Opdrachten RWS (€ 1,1 miljoen): Dit betreft opdrachten die bij RWS zijn uitgezet en opdrachten in het kader van veiligheid en goederenvervoer.

Subsidies (€ 234,9 miljoen)

• – Sociale Veiligheid Spoor (€ 3,2 miljoen). Tussen IenW en NS is afgesproken dat beiden 50% van de kosten voor hun rekening nemen voor de continuering van de inzet van Veiligheid & Servicemedewerkers. Dit komt voor NS en IenW neer op een bijdrage van een ieder van € 10 miljoen (€ 2 miljoen per jaar) over de periode 2020 tot en met 2024. NS betaalt daarnaast ook voor extra inzet voor hoofdconducteurs in de trein. Daarnaast betaalt IenW € 1,2 miljoen aanvullend voor sociale veiligheid.

• – Overige subsidies (€ 231,7 miljoen). Dit betreft onder andere de volgende subsidies:

  • • De subsidie nachttrein NS (€ 1,4 miljoen). Dit betreft het realiseren van een proef met een grensoverschrijdende treindienst tussen Düsseldorf en Amsterdam Centraal om daarmee de nachttreindienst van ÖBB tussen Innsbruck/Wenen en Düsseldorf door te rijden naar Amsterdam en vice versa.

  • • De subsidie consumentenorganisaties OV (€ 1,1 miljoen). Dit betreft enkele kleinere subsidies ten behoeve van bereikbaar en beschikbaarheid. Zie subsidiebijlage voor verdere toelichting.

  • • De subsidie Wind in de Zeilen (€ 4,5 miljoen). Deze subsidie is onderdeel van het compensatiepakket Wind in de Zeilen 2022-2024 en heeft als doel de bereikbaarheid van Zeeland te verbeteren.

  • • De subsidie compensatie prijsstijging NS (€ 120 miljoen): Deze subsidie aan de NS is bedoeld om de tariefstijging in 2024 te dempen (Motie-Bikker, 36410, nr. 29).

  • • De subsidie herrijking studenten OV-kaart (€ 96,8 miljoen). Deze subsidie is bedoeld om de hogere kosten voor de studenten OV-kaart na de herrijking in 2024 te dekken (Motie-Krul, 31524 nr. 581).

  • • De subsidiemaatregel opstellen en rangeren spoorgoederenvervoer (€ 7,1 miljoen).Deze subsidie heeft als doel om het spoorgoederenvervoer ten minste een gelijke concurrentiepositie te laten behouden ten opzichte van het goederenvervoer over de weg.

  • • Diverse (€ 0,8 miljoen)

Bijdragen aan agentschappen (€ 1,2 miljoen)

• – RWS (€ 0,9 miljoen). Met Rijkswaterstaat zijn afspraken gemaakt over beleidsondersteuning en -advisering. Dit zijn taken die Rijkswaterstaat uitvoert in opdracht van de beleidsdirectoraten van IenW. Door middel van de agentschapsbijdrage wordt capaciteit hiervoor bij het agentschap gereserveerd.

• – RVO OVS ERTMS (€ 0,3 miljoen). Met RVO zijn afspraken gemaakt over beleidsondersteuning en advisering op het gebied van ERTMS. Dit zijn taken die RVO uitvoert in opdracht van de beleidsdirectoraten van IenW. Door middel van de agentschapsbijdrage wordt capaciteit hiervoor bij het agentschap gereserveerd.

Bijdragen aan medeoverheden (€ 217,9 miljoen)

• – Bijdragen aan medeoverheden (€ 215 miljoen). Dit betreft de bijdrage aan het Schadevergoedingsschap (€ 0,7 miljoen). Het Schadevergoedingsschap handelt schadevergoedingen af naar aanleiding van onder andere de HSL. De bijdrage OV-Ambassadeurs (€ 0,7 miljoen). Dit betreft de bijdragen aan diverse gemeenten voor ondersteunen en adviseren bij het reizen met publieke vervoersvoorzieningen. De bijdrage DU middelen (€ 184,1 miljoen). Deze bijdragen aan metropool en vervoersregio's zijn bedoeld voor het op pijl houden en verbeteren van het OV. En de bijdrage Decentraal Spoor (€ 29,4 miljoen. Dit betreft een bijdrage ten behoeve van de dekking van het exploitatie of beheer-tekort van decentrale spoor en tramdiensten.

• – CLU Betuwe en Hoge Snelheidslijn (€ 2,9 miljoen). Dit betreft de jaarlijkse bijdrage voor de Complete Lijn Uitschakeling (waarbij bijvoorbeeld bij een incident een tracé als geheel wordt uitgeschakeld) en de inzet van de 25kV Spanningstester (CLU+) op de Betuweroute en HSL in het kader van de daartoe gesloten overeenkomst met de betrokken Veiligheidsregio’s.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties (€ 0,09 miljoen)

Dit betreft een bijdrage aan de Organisation pour les Transports Internationaux Ferroviaires (OTIF). Deze internationale organisatie richt zich vooral op het creëren van een uniform rechtssysteem voor het vervoer van passagiers en vracht per rails.

2. Maatregelenpakket OVS (€ 17,7 miljoen)

De volgende financiële instrumenten zijn ingezet:

Subsidies (€ 17,7 miljoen)

• – Beschikaarheidsvergoeding OV sector (€ 4,5 miljoen). De vergoeding is bestemd voor het waarborgen van de beschikbaarheid tijdens Corona van het openbaar vervoer onder concessie in Nederland. De looptijd van de BVOV tot 1 januari 2023 is gelijk aan de looptijd van de tijdelijke aangepaste (nood)concessies op grond waarvan de overheid aan OV-bedrijven vanwege COVID-19 een vergoeding kan verschaffen. De bijdrage vanuit het Rijk is afhankelijk van de gerealiseerde reizigersopbrengsten. Het in 2024 betaalde bedrag betreft definitieve vaststellingen waar in een eerder stadium voorschotten voor waren verleend.

• – Transitievangnet OV (€ 13,2 miljoen). Er is een eenmalig transitievangnet voor 2023 ingesteld (zie Kamerstukken 29984, nr. 991). Dit vangnet kent een omvang van maximaal € 150 miljoen en biedt zekerheid aan de reizigers voor voldoende, veilig en betrouwbaar OV in 2023. Voor deze regeling is dekking gevonden in het Mobiliteitsfonds en het benodigde bedrag is overgeboekt naar dit artikel.

Ontvangsten (€ 23,8 miljoen)

• – Beschikbaarheidsvergoeding OV (€ 20,6 miljoen). De ontvangsten die in 2024 zijn binnengekomen hebben betrekking op de definitef vastgestelde BVOV beschikkingen 2021. Het betreft een regeling op nacalculatiebasis waarbij de ontvangende partijen van BVOV teveel ontvangen geld terugstorten.

• – Ontvangsten overig (€ 3,2 miljoen). Dit betreft een terugbetaling voorschot Transitievergoeding OV 2023 en de definitieve vaststelling uitbreiding dienstregeling Zeeland