De inwoners van Groningen hebben dagelijks te maken met de gevolgen van de gaswinning. Dit brengt gevoelens van angst, frustratie en onzekerheid met zich mee. Voor het kabinet staan de veiligheid, de veiligheidsbeleving, het goed afhandelen van schade en het creëren van perspectief voor de inwoners voorop.

Het Rijk werkt samen met provincie en gemeenten voor een veilig Groningen met perspectief. De Minister van EZK coördineert de mijnbouwactiviteiten in Nederland en is daarmee ook verantwoordelijk voor het toestaan van de gaswinning in Nederland en het vaststellen van de hiermee samenhangende veiligheidskaders. Daarnaast regisseert de Minister van EZK als systeemverantwoordelijke de afhandeling van schade door het Instituut voor de Mijnbouwschade, een zelfstandig bestuursorgaan. De kosten voor de schade-afhandeling worden door de Minister van EZK verhaald op de NAM. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de versterking, alsook voor het Nationaal Programma Groningen.

Versterken

In lijn met de aanpassing van de Mijnbouwwet (artikel 52g, derde lid, in werking getreden op 1 januari 2019) heeft de Minister van EZK de verantwoordelijkheid om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem gevergd kunnen worden om te voorkomen dat als gevolg van de gaswinning uit het Groningenveld de veiligheid wordt geschaad. De Minister van EZK wordt daarin geadviseerd door het Adviescollege Veiligheid Groningen (ACVG), dat in 2019 is ingesteld. Het ACVG adviseert de Minister van EZK over de technische en bouwkundige veiligheidsnormen op basis waarvan de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) de uitvoering van de versterking op zich neemt.

Sinds 1 januari 2020 wordt de versterkingsopgave uitgevoerd door de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de versterking is op 16 oktober 2019 overgedragen aan de Minister van BZK (Kamerstuk 33 529, nr. 695). De NCG is sinds 1 januari 2020 een dienstonderdeel van BZK. De publieke aansturing van de versterkingsoperatie wordt wettelijk vastgelegd. Hiertoe is een wetsvoorstel in voorbereiding dat zo spoedig mogelijk naar de Kamer wordt gestuurd. Dit zal een aanvulling zijn op het wetsvoorstel Tijdelijke wet Groningen dat op 1 juli 2020 inwerking is getreden.

Ook de verantwoordelijkheid voor het Nationaal Programma Groningen is per 16 oktober 2019 overgegaan naar de Minister van BZK.

Schade

Met de inwerkingtreding van de Tijdelijke wet Groningen op 1 juli 2020 is het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) van start gegaan.

De Staat heeft daarmee de behandeling van verzoeken tot schadevergoeding voor alle vormen van schade als gevolg van de gaswinning uit het Groningenveld en de gasopslag Norg volledig van NAM overgenomen. Via de website van het IMG (https://www.schadedoormijnbouw.nl/cijfers) is informatie over de schadeafhandeling beschikbaar: de site geeft een actueel overzicht van de aantallen schadeafhandelingen, schade-opnames, besluiten, het aantal meldingen acuut onveilige situaties (AOS) en de voortgang in afhandeling. Informatie over het aantal aardbevingen in Groningen en de zwaarte hiervan is te vinden op de site van het KNMI.

In het Regeerakkoord is vastgelegd dat NAM op afstand komt te staan van de afhandeling van de bovengrondse gevolgen van de gaswinning. In 2020 staat NAM op bijna alle onderdelen op afstand. Waar dat nog niet zo is, wordt dat in 2021 afgerond. De rol van NAM wordt hiermee beperkt tot enkel het betalen van de kosten. De kosten van de schadeafhandeling worden per juli 2020, bij inwerking treding van de tijdelijk wet Groningen, via een heffing op NAM verhaald.

Middelen op de aanvullende post

Op de Aanvullende Post van het Ministerie van Financiën staat een risicoreservering voor Groningen. In 2020 zijn daarvan middelen overgeheveld voor werk- en onderzoeksbudgetten, het bestuur van het IMG en de ACVG, en compensatie voor kosten die SodM maakt voor Groningen.

Schadeafhandeling en NAM op afstand

Met het inwerkingtreden van de Tijdelijke wet Groningen is de NAM definitief op afstand gekomen van alle vormen van schadeafhandeling; het IMG handelt alle schadesoorten af. Ook heeft NAM door de inwerkingtreding van de publiekrechtelijke Nieuwbouwregeling op 1 juli 2020 geen rol meer bij de beoordeling van vergoeding voor aardbevingsbestendig bouwen. De beperkte rol die NAM nog had bij de uitvoering van de adviezen van de Commissie Bijzondere Situaties is na 2020 ook beëindigd. Tot slot zijn in 2020 de beleidsregels Industrie en Infrastructuur nagenoeg afgerond zodat de NAM ook hier bij aanvang van 2021 op afstand geplaatst kan worden. Hiermee is uitvoering gegeven aan de ambitie uit het Regeerakkoord dat NAM geen enkele rol meer heeft bij de afhandeling van de bovengrondse gevolgen van de gaswinning. De schade-afhandeling is mede daardoor versneld. Circa 70 procent van de schademeldingen wordt binnen de geldende termijn van zes maanden afgehandeld.

Nog snellere afbouw gaswinning

De afbouw van de gaswinning loopt voorspoedig en er blijft gezocht worden naar maatregelen om verder te versnellen, zodat de gaswinning zo snel mogelijk definitief stopt en de veiligheid in Groningen verbetert. De wet Wijziging van de Gaswet betreffende het beperken van de vraag naar laagcalorisch gas van grote afnemers is in werking getreden. Daarnaast verloopt de ombouw van grootverbruikers van laagcalorisch gas in het buitenland ondanks coronamaatregelen volgens planning. Met Shell en ExxonMobil, de aandeelhouders van de NAM is een onderhandelaarsakkoord gesloten voor het vullen van de gasopslag Norg met pseudo-Groningengas tot en met 2027. Een arbitragepanel zal een vergoeding hiervoor aan Shell en ExxonMobil vaststellen. Het kabinet is met Shell en ExxonMobil in gesprek over de balans van het Akkoord op Hoofdlijnen. Door de gewijzigde inzet van de gasopslag in Norg kon het winningsniveau voor het gasjaar 2019-2020 extra worden verlaagd en is de winning voor 2020-2021 op 8,1 miljard kuub vastgesteld. Bovendien kan door de oplevering van de stikstofinstallatie in Zuidbroek vanaf medio 2022 de gaswinning naar nul in een wat temperatuur betreft gemiddeld jaar. De sluiting en ontmanteling van productielocaties is in gang gezet, er is een plan voor de afbouw van de GasTerra onderneming vastgesteld, en het onderzoek ten behoeve van de versnelde definitieve sluiting van het Groningerveld loopt.

Versterken

Sinds 16 oktober 2019 is de Minister van BZK verantwoordelijk voor de uitvoering van de versterkingsoperatie. Het kabinet heeft naar aanleiding van het toepassen van de nieuwste inzichten op basis van de versneld afgebouwde gaswinning bestuurlijke afspraken gemaakt met de regio over de uitvoering en versnelling van de versterkingsoperatie. Deze afspraken maken het mogelijk om onuitlegbare verschillen in de versterking op te lossen. Ook zijn er tegemoetkomingen voor bewoners afgesproken, onder andere om te investeren in woningverbetering. Daarnaast zijn specifiek middelen vrijgemaakt voor schrijnende gevallen en voor een sectorale aanpak bij mkb’ers, agrariërs, erfgoed en sociaal-economische ondersteuning. De afspraken zorgen voor een versnelling van de versterkingsoperatie, waarbij meer recht wordt gedaan aan compensatie voor het leed dat bewoners hebben ervaren.

Verbod gebruik laagcalorisch Gas

In het voorjaar van 2020 is de Wet beperken van de vraag naar laagcalorisch gas van grote afnemers aangenomen. Op 20 juni 2020 is deze wet in werking getreden (Stb. 2020, 169). De kern van deze wet vormt een verbod vanaf 1 oktober 2022 op het onttrekken van laagcalorisch gas aan het gastransportnet voor de negen grootste afnemers van laagcalorisch gas. Om aan dit verbod te voldoen moeten de grootste negen afnemers hun gasaansluiting laten afsluiten of worden omgeschakeld naar gebruik van hoogcalorisch gas (ombouw). Deze maatregel betekent een significante reductie van de vraag naar laagcalorisch gas. Deze reductie draagt bij aan een zo spoedig mogelijke sluiting van het Groningenveld en de robuustheid van het gassysteem na sluiting. Vanwege de impact op de grootste negen afnemers is ook voorzien in een nadeelcompensatieregeling, uitgewerkt in de Beleidsregel nadeelcompensatie verbod laagcalorisch gas grootste afnemers (Stcrt. 2020, nr. 36358) en de Uitvoeringsregeling nadeelcompensatie verbod laagcalorisch gas grootste afnemers (Stcrt. 2020, nr. 36363) die allebei op 4 juli 2020 in werking zijn getreden. Op 16 oktober 2020 is het loket van RVO.nl voor grootste negen afnemers geopend. In 2020 heeft nog geen betaling van nadeelcompensatie plaatsgevonden.

Nationaal Programma Groningen

Het Nationaal Programma Groningen is per 16 oktober 2019 onder de verantwoordelijkheid gekomen van de Minister van BZK.

Gaswinning kleine velden

Zolang Nederland in de komende decennia nog aardgas nodig heeft en er onvoldoende duurzame alternatieven zijn, geeft het kabinet de voorkeur aan winning van aardgas uit de Nederlandse kleine velden boven de import daarvan, daar waar het veilig kan. Gelet op het afgenomen maatschappelijk draagvlak voor gaswinning op land is met de op land (waaronder de Waddenzee) actieve mijnbouwondernemingen in een convenant afgesproken dat zij geen aanspraak zullen maken op de voorziene investeringsaftrek en dat wordt bezien of en op welke wijze het maatschappelijk draagvlak voor gaswinning op land kan worden vergroot. Belangrijk onderdeel van het vergroten van het draagvlak is een transparante en eenvoudige schadeafhandeling voor mijnbouwactiviteiten buiten het Groningenveld. Op 1 juli 2020 is de Commissie Mijnbouwschade van start gegaan die schademeldingen zal beoordelen. De Commissie Mijnbouwschade ontzorgt de schademelder door te onderzoeken wat de oorzaak en omvang van de schade is. Daarmee neemt de Commissie Mijnbouwschade de bewijslast van de schademelder over.

Algemeen

Het instrument «verduurzamingsopgave uit de aardgasbaten» heeft een 100% eindejaarsmarge. Dit houdt in dat budget dat in een bepaald jaar niet wordt benut, kan worden meegenomen naar volgende jaren en derhalve beschikbaar blijft om in te zetten voor Groningen. Op deze wijze heeft het kabinet rekening gehouden met de complexe en deels onvoorspelbare opgave waar wij in Groningen voor staan en wordt de nodige flexibiliteit geboden zodat het budget meerjarig optimaal kan worden aangewend (Kamerstuk 33 529, nr. 256).

De budgetten op de instrumenten Verduurzamingsopgave (plafond relevante uitgaven), Bijdrage aan Nationaal Programma Groningen, Instrumentarium Woningmarkt, Onderzoek en compensatie gemeenten en provincie, en Versterken, zijn per 1 januari 2020 overgheveld naar de begroting van het Ministerie van BZK.

Verplichting en uitgaven

Subsidies

Verduurzamingsopgave uit aardgasbaten

De verduurzamingsopgave uit aardgasbaten financiert de waardevermeerderingsregeling waarbij bij een schade van € 1.000 of meer een subsidie beschikbaar is tot maximaal € 4.000 voor het verduurzamen van de woning. Het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) voert deze regeling uit. In 2020 is zo'n € 33,5 mln aan SNN bijgedragen vanuit EZK voor zowel subsidie en uitvoeringskosten. Deze regeling is gekoppeld aan de schadeafhandelingen door het IMG. Gedupeerden kunnen één keer een subsidie ontvangen uit de waardevermeerderingsregeling, ook al hebben zij meerdere toegekende schadevergoedingen.

Inkomensoverdrachten

Schadevergoedingen

De stijging van de uitgaven aan schadevergoedingen komt voornamelijk door de versnellingen van het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) waardoor uiteindelijk meer schades zijn afgehandeld dan oorspronkelijk gepland. Tussen 19 maart 2018 en 31 december 2020 zijn nu 64.939 schademeldingen afgehandeld voor een totaalbedrag van € 461,8 mln, waarvan € 317,5 mln in 2020. De schadevergoedingen worden gedeclareerd aan de NAM.

Vergoeding waardedaling Groningen

Het IMG is per 1 september 2020 gestart met de uitvoering van de waardedalingsregeling. In 2020 is er in totaal € 179,7 mln uitgekeerd. In dit bedrag zit € 3,8 mln aan vergoedingen die zijn uitgekeerd aan huiseigenaren wiens huis ook zodanig versterkt moet worden dat er sprake is van sloop-nieuwbouw. Dit wordt niet in rekening gebracht bij de NAM. Het overige bedrag wordt via een wetteljke heffing op de NAM verhaald. Er zijn 54.664 aanvragen afgehandeld, waarvan er zo'n 35.400 zijn toegekend.

Opdrachten

Werkbudget

Het werkbudget voor de directies Gastransitie Groningen en Groningen Bovengronds is bij Voorjaarsnota 2020 meerjarig overgeheveld. In 2020 is dit besteed aan verschillende onderzoeken voor onder andere de typologieaanpak en voorbereiding van de nadeelcompensatie van grootverbruikers laagcalorisch gas.

Bijdrage aan agentschappen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De hogere bijdrage aan RVO.nl is veroorzaakt door hogere uitvoeringskosten van de schadeafhandeling, vanwege het grote aantal schadeafhandelingen in 2020. In deze post is ook circa respectievelijk € 6 mln en € 1,5 mln aan uitvoeringskosten voor de waardedalingsregeling en regeling voor immateriële schade in begrepen. Deze uitvoeringskosten worden gedeclareerd bij de NAM. Daarnaast is het te weinig betaalde voorschot voor de uitvoeringkosten aan de opdracht voor 2020 toegevoegd.

Instituut Mijnbouwschade Groningen

De middelen voor het bestuur van het IMG zijn bij Voorjaarsnota 2020 overgeheveld van de Aanvullende Post en zijn aan RVO.nl bijgedragen. RVO.nl regelt de ondersteuning en bezoldiging van het bestuur van het IMG.

Organisatie en Programmabudget ACVG

De middelen voor het Adviescollege Veiligheid Groningen (ACVG) zijn bij Voorjaarsnota 2020 overgeheveld van de Aanvullende Post en zijn aan RVO.nl bijgedragen. RVO.nl regelt de ondersteuning en bezoldiging van het ACVG.

Ontvangsten

Schadevergoedingen

EZK heeft voor de schadevergoedingen voor fysieke schade € 168,7 mln ontvangen. Dit betreffen ontvangsten die samenhangen met door de TCMG uitgekeerde schadevergoedingen uit het vierde kwartaal van 2019 en het eerste en tweede kwartaal van 2020.

Uitvoeringskosten Schade

Er is in 2020 € 93,4 mln ontvangen van de NAM voor de uitvoeringskosten van schade. Dit zijn ontvangsten die in het vierde kwartaal van 2019 en het eerste en tweede kwartaal van 2020 zijn voorgeschoten door EZK.

Ontvangsten waardedaling Groningen

Omdat het IMG in het laatste kwartaal van 2020 is begonnen met het uitkeren van vergoedingen voor waardedaling, zijn hiervoor nog geen ontvangsten van NAM binnen gekomen in 2020. Wel zijn er € 0,16 mln aan terugbetalingen binnengekomen van mensen wiens beschikking nog wordt gecorrigeerd.

Ontvangsten immateriële schade Groningen

Omdat het IMG in 2021 start met het uitkeren van vergoedingen voor immateriële schade, zijn er ook nog geen kosten in rekening gebrahct bij de NAM.

Aardgasbaten

Gedurende het jaar is de raming voor de gasbaten voor 2020 verlaagd. Verreweg het grootste deel van de neerwaartse bijstelling hangt samen met de historisch lage gasprijs. Verder komt de lagere opbrengst onder meer door lagere inkomsten uit EBN met andere oorzaken dan de prijs (zoals operationele kosten of de bijstortingen in de voorzieningen voor de aardbevingskosten). Zoals toegelichting in de ontwerpbegroting 2021 worden de inkomsten uit de gaswinning als drie afzonderlijke posten weergegeven: dividenduitkering EBN, dividenduitkering Gasterra en de inkomsten uit de Mijnbouwwet.

Dividenduitkering EBN

In 2020 heeft EZK € 35,9 mln dividenduitkering van EBN ontvangen. Dit betreft dividend over het geconsolideerde nettoresultaat van het voorgaande jaar (2019).

Dividenduitkering Gasterra

EZK ontvangt van Gasterra een vaste dividenduitkering van € 3,6 mln per jaar.

Mijnbouwwet

Deze post bestaat uit winstaandelen van de vergunninghouders voor gaswinning, cijns (heffing van een percentage van de omzet) en oppervlakterecht. In 2020 heeft EZK € 34,8 mln inkomsten uit de Mijnbouwwet gehad.